Twee van de zes geestelijken die het woord voerden bij de inauguratie van Donald Trump zijn Paula White en Wayne T. Jackson. Beide zijn ze televisiepredikers uit het kamp van het welvaartsevangelie. Ze propageren een soort pinkstergeloof dat bekend staat als ”Word of Faith”.

Inauguraties zijn altijd eigenaardige rituelen van de Amerikaanse ”civil religion”. Het zou geen verbazing wekken als een niet-christelijke religieuze leider er een rol vervulde. Voor mij als evangelical is echter vooral problematisch hoe Trumps ceremonie eraan bijdraagt dat deze ketterse ideeën gemeengoed worden.

Het welvaartsevangelie, het idee dat God materiële welvaart en gezondheid geeft op basis van wat wij ”gebieden”, is niet zomaar gebakken lucht. Het is ook niet weer een andere tak van de pinksterbeweging, een traditie die het blijvende karakter benadrukt van de gaven van genezing, profetie en tongentaal. Het is een andere godsdienst.

Bij de religieuze kant van deze inauguratie komen twee hoofdstromen van inheemse Amerikaanse spiritualiteit bij elkaar. De eerste stroom wordt vertegenwoordigd door Vincent Peales immer populaire boek ”De kracht van positief denken” (1952). De beroemde voorganger uit Manhattan is Trumps dunne lijntje met het christelijk geloof. In zijn jeugd hoorde hij deze prediker geregeld. Peale en zijn beschermeling wijlen Robert Schuller maakten van het Evangelie van Christus’ dood voor de zonde van de mens en Zijn opstanding tot rechtvaardiging en eeuwig leven een voel-je-goedtherapie. Eigenwaarde is de echte zaligheid.

Derde huwelijk

Een andere stroom wordt vertegenwoordigd door de televisiepredikers van Word of Faith, De geestelijke vader van deze beweging was E. W. Kenyon (1867-1948). „Ik weet dat ik genezen ben”, schreef hij, „omdat God zegt dat ik genezen ben. Het maakt geen verschil wat de symptomen in mijn lichaam zijn.” Kenyon gaf vorm aan veel van het kenmerkende gedachtegoed van Word of Faith, onder andere het centrale idee van ”name it, claim it”.

Een leerling van Kenyon, Kenneth Hagin, gaf de beweging haar theologische kern. „Wie wedergeboren is”, aldus Haggin, „is net zozeer de incarnatie [van God] als Jezus van Nazareth.” „Er woont geen God in je”, zegt Hagins leerling Kenneth Copeland, „jij bent er een.”

Tv-evangelist Paula White heeft veel gemeenschappelijk met Trump, naast dat ze fans zijn van televisieprediker Joel Osteen. Beiden hebben hun derde huwelijk en worden al tientallen jaren achtervolgd door morele en financiële schandalen. Voglens James Dobson, promotor van gezinswaarden en ook adviseur van Trump, was het White die Trump „persoonlijk tot Christus leidde.”

Geld geven

Word of Faith gooit de leer van de drie-eenheid overboord en verwart onszelf met God. Daar blijft het echter niet bij. De beweging leert ook dat Jezus niet aan het kruis stierf om vergeving van onze zonden te brengen, maar om ons van onze financiële schulden af te helpen; niet om ons met God te verzoenen, maar om ons de macht te geven om onze voorspoed te claimen; niet om de dood, ongerechtigheid en gebondenheid aan onszelf weg te nemen, maar om ons nu het beste leven te geven. White stelt nadrukkelijk dat Jezus „niet de eniggeboren Zoon van God” is. Hij is slechts de eerstgeborene. Wij zijn allemaal goddelijk en hebben de macht om werelden tot aanzijn te roepen.

Dus als je nog steeds een mislukkeling bent, is dat je eigen schuld. Negatief denken. „Je hebt een scheppende kracht in je mond. God sprak en schiep het universum. Jij hebt de creatieve kracht om leven en dood te spreken! Als je God gelooft, kun je alles scheppen in je leven.”

Natuurlijk moet je er wel iets voor doen om een ”kleine god” te zijn. Vaak gaat het om een financiële verplichting. White geeft haar kijkers zelfs de woorden om zichzelf toe te spreken: „Ik ga nu dus mijn wonder activeren door mijn gehoorzaamheid. Ik kom overeind en pak mijn telefoon.” Als je dat doet, zegt ze, en „een beroep doet op de zalving”, zorg je ervoor dat „God van Zijn ivoren troon komt.”

Toen Jezus Lazarus opwekte, was volgens de oude King James Version „zijn aangezicht omwonden met een doek.” Die woorden staan in Johannes 11:44. Dus krijgt iedereen die een donatie doet van 1144 dollar, zegt White, een doek die zij heeft gezegend.

In eigen hand

Sommige vertegenwoordigers, zoals Osteen, bieden een gemaksversie van dit evangelie die zo onschuldig lijkt als een gelukskoekje. Maar als hij de Bijbel probeert uit te leggen, zoals in zijn laatste boek ”The Power of I Am” (De kracht van Ik ben), komt hij in de problemen. „Romeinen 4 vraagt om „de dingen die niet zijn te roepen alsof ze waren”, schrijft hij. In werkelijkheid gaat deze Bijbeltekst over God.

Je krijgt de indruk dat God niet nodig is in heel dit systeem. God heeft deze geestelijke wetten gemaakt en als je de geheimen ervan kent, heb je je toekomst in eigen hand. Je „ontketent de welvaart” door die te bevelen naar je toe te komen.

„Iedereen die je vertelt dat je jezelf moet verloochenen, komt van satan”, aldus White in een TBN-uitzending in 2007. Oeps. Het was Jezus Die zei: „Zo iemand achter Mij wil komen, die verloochene zichzelf, en neme zijn kruis op, en volge Mij” (Matth. 16:24).

De meeste evangelicale voorgangers die ik ken, schudden hun hoofd bij dit alles. Toch ga je je steeds meer afvragen of aangepaste varianten van het welvaartsevangelie –religie als persoonlijke therapie voor het beste leven nu– meer gemeengoed zijn geworden dan we beseffen.

Tegenstelling

Dankzij de Amerikaanse grondwet is christelijke orthodoxie nooit een toetssteen geweest om een publiek ambt te bekleden. Het is echter opvallend dat Trump zich heeft omgeven met welvaartsevangelisten die vrolijk basale christelijke leerstellingen aanvallen. De kern van deze eenheid is een evangelie dat zo diametraal tegengesteld is aan het Bijbelse Evangelie als je maar kunt bedenken.

”Evangelicaal” komt van het woord ”Evangelie”. Dat zou meer moeten uitmaken voor degenen die dit etiket dragen dan op dit moment gebeurt. Het welvaartsevangelie mag niet de nieuwe ”civil religion” worden. Het beledigt niemand (behalve pietluttige christenen). Het vertelt ons alles wat we willen horen en niets van wat we het meest moeten horen.

De auteur is hoogleraar systematische theologie aan Westminster Seminary in Californië. Deze bijdrage is een bewerking van een artikel dat eerder is verschenen in de Washington Post.