Er zijn nogal wat mensen die onbewust meeglijden. Ze worden meegevoerd in een ontwikkeling die voor hen en hun omgeving gevaarlijk is. Eigenlijk zonder dat ze zelf helemaal doorhebben wat er gebeurt. Doordat hun omgeving dezelfde beweging maakt, heeft vrijwel niemand door wat er echt gaande is. Totdat ze constateren: „Wat zijn we ver van huis. Dit hebben we niet gewild.” Het jammere is dat terugkeer dan vaak nauwelijks meer mogelijk is. Hoe nu verder? Mensen schieten dan of in de kramp van verstarring, of geven zich over aan gelatenheid. Er is immers toch geen redden meer aan… denken ze.

Het einde van het jaar is een geëigend moment om terug te blikken. Hoe begonnen we en waar zijn we nu? Dat doen zakenlieden, dat doen organisaties en dat doen mensen. Bedrijven maken de balans op. Daarbij gaat het om de kleur van de cijfers onder de streep: rood of zwart. Dat maakt een groot verschil. Zwart is fijn, rood is zorgwekkend. Terzijde, als het om het persoonlijk leven van mensen tegenover de Heere gaat, is dat juist andersom!

Bestuurders van organisaties en instellingen, politici en opinieleiders geven vaak rond Kerst en de jaarwisseling een evaluatie van het gevoerde beleid en sommen de plus- en minpunten op; de ontwikkelingen die zorg geven en dingen die hoop bieden. Heel zinvol, als het evenwicht maar bewaard blijft. Het stuit hoorders of lezers vooral tegen de borst als zo’n overzicht uitsluitend een glad succesverhaal is. Anderzijds is het misplaatst om alleen maar negatieve dingen te memoreren. Hoe moeilijk de situatie ook is, er zijn altijd zegeningen te tellen.

Wie aan het eind van het jaar 2016 terugblikt op de achterliggende maanden zal ook constateren dat ons veel is gegeven. Economisch lijkt het beter te gaan. Ook al is het leven niet goedkoop, iedereen heeft voedsel, kleding, onderdak en zorg. Ons volk leeft in vrijheid. Er is weliswaar sprake van toenemende spanningen in de internationale politiek, maar ons land is niet overgegeven aan oorlogsgeweld. En vooral: de prediking van het Woord van God kan in ons land ongehinderd doorgaan. „Wat hebt gij dat gij niet ontvangen hebt”, schrijft de apostel Paulus. Die vraag dwingt tot dankbaarheid.

Tegelijk is er ook veel wat zorg geeft. De spanningen in de wereld nemen toe – zeker in het Midden-Oosten, maar ook in het Verre Oosten. Het wereldvoedselvraagstuk is niet minder geworden; de vluchtelingenproblematiek evenmin. In het binnenland is de polarisatie toegenomen, vooral op het terrein van de politiek. Helaas valt te constateren dat ze op kerkelijk terrein soms ook hevig opspeelt. Allemaal zaken waar aandacht aan wordt gegeven of moet worden gegeven bij een evaluatie aan het eind van het jaar.

Sommigen zullen zeggen: dit is een refrein dat jaar op jaar klinkt. Dat is ook zo. Aan de ene kant moet dat ook herhaald worden, aan de andere kant heeft dat het gevaar dat mensen eraan wennen. „O ja, dat is het bekende verhaaltje. We weten het wel.” Mensen kennen deze klaagzang bijna uit hun hoofd.

Dat laatste is gevaarlijk. Vooral die gewenning maakt dat mensen, ook kerkmensen, verontrustende dingen heel gewoon gaan vinden; er niet meer alert op reageren. En daarmee worden ze meegesleurd in de maatschappelijk-culturele glijpartij.

Wie echter iets nauwkeuriger naar het achterliggende jaar –en de jaren daarvoor– kijkt, ziet dat er zich sluipenderwijs een nieuw klimaat ontwikkelt dat grote risico’s in zich heeft. Met name de opstelling van politici en opinieleiders is gevaarlijk, terwijl deze leiders op het eerste gezicht heel redelijk lijken te zijn. Voorbeelden? D66 wil de regels voor de zondag aanpassen. Daarbij kiest ze niet de frontale aanval. De toon klinkt juist redelijk. We willen het ook voor christenen mogelijk maken om hun eigen invulling te geven aan de zondag. Maar anderen moeten die ruimte ook hebben. Nog een voorbeeld: de minister van Volksgezondheid wil de regels voor euthanasie veranderen. Waarom? Om hulp bij zelfdoding in de achterkamertjes te reguleren. Klinkt aannemelijk. De minister van Onderwijs wil grondwetsartikel 23 (waarin de vrijheid van onderwijs vastligt) actualiseren om het voor de toekomst veilig te stellen. De school moet aan de ouders. Positief.

Opvallend is dat de plannen niet worden gepresenteerd als een stormram om daarmee christelijke waarden te verpulveren. Dat deed iemand als de vroegere PvdA-leider Den Uyl soms. Nee, de toon lijkt nu heel redelijk en aannemelijk. Hij nodigt uit tot gesprek, tot debat en tot meedenken. Hij lijkt ruimte te bieden voor christenen die de Bijbel serieus willen nemen. Maar ondertussen worden er wel wissels omgezet waardoor het spoor uitloopt op een volstrekt seculier eindstation.

De oplettende krantenlezer ziet dit scenario zich zo voor zijn ogen voltrekken. Het geeft zorg, zonder dat men echt uitgedaagd wordt tot alarm. Dat heeft zeker te maken met de presentatie. Men wil niet het debat, maar vooral het gesprek. En ondertussen raken bezwaarden eraan gewend, vragen zich af of ze inderdaad dat gesprek moeten voeren en de harde confrontatie achterwege moeten laten. De tegenstanders (b)lijken in de omgang immers mee te vallen… dus dan maar op beheerste toon de dialoog aangaan.

Juist dat laatste heeft risico’s in zich. Natuurlijk moet niemand een gesprek uit de weg gaan als hij daarin de kans of de mogelijkheid krijgt om zijn principes toe te lichten. Maar het gevaar van gewenning en –daarna– acceptatie is reëel. Kenmerkend voor de dialoog is dat de twee tegengestelde standpunten beide ter discussie staan, genuanceerd kunnen worden en dat wellicht een van beide geheel in de prullenbak verdwijnt. Maar dat kan voor christenen niet als het gaat om Bijbelse waarden. Ook in onze democratische samenleving mag nooit worden opgegeven dat Gods gebod normerend en heilzaam is voor de gehele samenleving. Daarom: gesprek is prima, maar er blijven opgeefbare dingen. Gewenning en aanpassing is een risico. Afglijden blijft zeer gevaarlijk.

Het jaar 2016 was het jaar van de brexit, het Oekraïnereferendum en de couppoging in Turkije. In het thema Terugblik 2016 blikken RD-verslaggevers terug op de grote onderwerpen van het afgelopen jaar.