„Het vertrouwen in de overheid krijgt hierdoor een stevige dreun”, zegt voorzitter Kees Romijn van de LTO-vakgroep melkveehouderij in een reactie. Hij spreekt van „een klap in het gezicht” voor betrokkenen uit de sector die de afgelopen twee jaar met het ministerie over de fosfaatrechten hebben onderhandeld.

Aanleiding voor het uitstel is dat de Europese Commissie het fosfaatrechtenstelsel opvat als staatssteun. Boeren krijgen namelijk „gratis” vrij verhandelbare rechten, die hun bij verkoop geld opleveren. Van Dam wil in overleg met Brussel een oplossing zoeken, schrijft hij in een brief aan de Tweede Kamer.

De fosfaatrechten moeten de productie van mest, gerekend in kilo’s fosfaat, omlaag brengen naar het niveau dat Nederland eerder met de Europese Commissie heeft afgesproken om de kwaliteit van het grondwater te beschermen. Vorig jaar overschreed de veehouderij dit zogeheten fosfaatplafond fors, vooral doordat boeren vanwege de afschaffing van de melkquotering meer koeien gingen houden. Daardoor dreigt ons land de zogeheten derogatie kwijt te raken. Dat is een Brusselse ontheffing die boeren toestaat op grasland extra mest uit te rijden.

De huidige derogatie geldt tot en met 2017. Of de ontheffing verlengd wordt, is volgens Van Dam niet zeker. De bewindsman wil Brussel in ieder geval de garantie geven dat de fosfaatproductie in 2018 niet meer boven het plafond uitkomt. De hoeveelheid rechten die alle melkveehouders samen krijgen, wordt daarop afgestemd. Dat gebeurt al direct bij de toekenning, waarmee de eerder voorgenomen generieke korting achteraf van de baan is.

Peildatum voor toekenning van de rechten blijft 2 juli 2015, de datum waarop Van Dams voorganger Dijksma de komst van het stelsel aankondigde. Boeren die daarna hun veestapel nog hebben uitgebreid, moeten weer krimpen of rechten bijkopen van stoppende collega’s.

Voor invoering van het stelsel van fosfaatrechten moet de Meststoffenwet gewijzigd worden. Boerenorganisatie LTO Nederland ging er tot nu toe van uit dat de Tweede Kamer het voorstel daartoe nog deze maand zou behandelen. „Dat zou de melkveehouders eindelijk de duidelijkheid geven waar ze al twee jaar op wachten. Deze ellende overvalt ons”, aldus Romijn.

Een meerderheid van de Kamer voelt niet meer voor een snelle behandeling van het wetsvoorstel. VVD, CDA, PVV, ChristenUnie en SGP willen eerst meer duidelijkheid over de aangepaste plannen van Van Dam.

SGP-Kamerlid Dijkgraaf spreekt in een reactie van een „bizarre” gang van zaken omdat vorig jaar zomer al bekend was dat er fosfaatrechten zouden komen. „Ik ben bang dat EZ heel lang geen contact heeft gehad met Brussel hierover. Dat is buitengewoon onverstandig. Het ministerie solt met de toekomst van bedrijven.”

LTO-bestuurder Romijn kan nog niet overzien wat de consequenties van het uitstel zijn. „Een nieuwe derogatie lijkt ver weg. En dat is onverteerbaar voor ons. Maar we beseffen dat we als sector een opdracht hebben (om de fosfaatproductie te verminderen, red.), die verandert niet na deze mededeling van Van Dam.”

Van Dam zegt tegen vakblad Boerderij dat de afwijzing door de Europese Commissie hem „rauw op het dak” is gevallen. Het stelsel ongewijzigd invoeren is geen optie. „Dan kun je door de Commissie worden gedwongen om alle voordelen bij melkveehouders terug te vorderen. Dat gaat miljoenen of zelfs miljarden kosten.”

Om de derogatie te behouden, zal Nederland moeten laten zien „dat het ons menens is”, zegt Van Dam verder. Dit betekent dat de fosfaatproductie komend jaar hoe dan ook naar beneden moet. Van Dam overweegt om hiervoor 23 miljoen euro aan Europees geld, bestemd om de crisis in de zuivel te bestrijden, in te zetten.