Ruim 600 bladzijdes telt het proefschrift van Paulus-Jan Kieviet (1974) waarin hij de grammatica van de Rapa Nui, de inheemse bevolking van Paas­eiland, beschrijft. Dinsdag verdedigt hij het aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Zijn onderzoek naar de taal van de Rapa Nui, begon al in de tijd dat hij zelf op het eiland woonde. Van 2007 tot 2010 werkte Kieviet, met zijn vrouw en twee dochters, als vertaalconsulent voor Wycliffe Bijbelvertalers op het Polynesische eiland in de Stille Oceaan.

Grammatica

Het Rapa Nui was op schrift gesteld, maar een beschrijving van de grammatica ontbrak. Kieviet vond dit een interessante uitdaging en begon de taal te analyseren aan de hand van honderden teksten, zoals verhalen, levens­beschrijvingen, mythen, sagen 
en gedichten. Het gezin was inmiddels teruggekeerd naar Nederland en woont nu in Alblasserdam.

Kieviet ontdekte dat de grammatica van het Rapa Nui goed bewaard is gebleven, ondanks de grote invloed van het Spaans en het Tahitisch op de taal.

Paaseiland, dat ongeveer even groot is als het Nederlandse Wadden­eiland Texel, maakt deel uit van Chili; de nationale taal is dan ook Spaans. Met het eiland Tahiti, zo’n 4000 kilometer verderop, zijn veel contacten.

Het Rapa Nui heeft zich de eeuwen door zo goed gehandhaafd, omdat de bevolking zich bewust is van de waarde van hun eigen taal, zegt Kieviet. „Het Rapa Nui is een unieke taal die nergens anders wordt gesproken. Mensen zien het als een deel van hun identiteit en zijn er trots op. Wie bewust omgaat met zijn taal, gebruikt hem vaak puurder.”

Bedreigingen zijn er ook: er zijn nog maar duizend personen voor wie het Rapa Nui de moedertaal is. „Veel jongeren vertrekken naar scholen of universiteiten in Chili waar Spaans wordt gesproken. Als ze terugkomen, zijn ze meestal overgeschakeld op het Spaans. Om een goede baan te krijgen, moet je die taal machtig zijn.”

De laatste jaren ontstaat er een groeiende bewustwording van de waarde van het Rapa Nui, zegt Kieviet. „Een ander vertaalteam heeft veel geïnvesteerd in het ontwikkelen van taalmethodes en taalonderwijs om het Rapa Nui voor de nieuwe generatie te behouden. Dit lijkt te helpen. Het is echter aan de sprekers zelf om de taal levend te houden.”

Kieviet kijkt met een tevreden gevoel terug op het schrijven van zijn proefschrift, waar hij zo’n 3,5 jaar aan werkte. „Ik vond het enorm leuk om me in alle onderdelen van de taal te verdiepen. Hoe loopt deze zin? Waarom 
staat dit woordje daar? Elke taal is een uniek onderdeel van Gods schepping. Het is mooi om die uniciteit bloot te leggen.”

Wat was zijn meest bijzondere ontdekking? „Men gaat er vaak van uit dat de Polynesische talen geen onderscheid kennen tussen een zelfstandig naamwoord en een werkwoord. Ik kwam er­achter dat dat verschil wel bestaat.”

Op de voortgang van het Bijbel­vertaalwerk in het Rapa Nui zal zijn proefschrift geen directe invloed hebben, verwacht Kieviet. Hij werkte aan zijn proefschrift naast zijn activiteiten als Bijbelvertaalconsulent. „Het Nieuwe Testament is al vertaald en zal hopelijk dit jaar worden uitge­geven. Over bepaalde grammaticale kwesties heb ik met vertalers gecorrespondeerd.” Voor de vertaling van het Oude Testament zijn nog geen concrete plannen.

Overhandiging

Kieviet hoopt de grammatica ooit aan de, overwegend rooms-katholieke, bevolking te kunnen overhandigen, maar verwacht dat dit nog wel enkele jaren kan duren. „Ik heb mijn proefschrift geschreven in het Engels. Slechts weinig mensen beheersen deze taal op Paaseiland. Het zal dus vertaald moeten worden in het Spaans.”

Met zijn proefschrift lost Kieviet een belofte van bijna veertig jaar oud in. „Wycliffe-vertalers beloofden in 1977 aan de bevolking van Rapa Nui om de grammatica van hun taal op schrift te stellen. Ik zie het als christelijk rentmeester­schap dat ik die belofte kan inlossen en mijn kennis aan de bevolking kan overdragen.”

tinyurl.com/rapanuigrammar voor 
het complete proefschrift.

----
Lees ook in Digibron:

Kieviet uitgezonden naar Stille Zuidzee (Reformatorisch Dagblad, 07-07-2002)

Geroepen naar de Stille Zuidzee : Echtpaar Kieviet maakt van bijbelvertalen levenswerk (Reformatorisch Dagblad, 29-06-2002)