Begin 1873 probeert Nederland het sultanaat Atjeh op het eiland Sumatra in te nemen. Deze eerste expeditie loopt uit op een zwaar verlies voor de Nederlanders. In 1874 onderneemt het Nederlandse koloniale leger, de KNIL, een tweede expeditie en bezet het paleis van de sultan. De sultan slaat op de vlucht. Zijn verzet tegen de bezetters mondt uit in de Atjeh-oorlog. Het is de eerste zware koloniale strijd sinds de Javaoorlog (1825-1830).

De langdurige en bloedige guerrilla duurt tot 1904. In 1896 stelt generaal Van Heutsz een tactiek in van „functioneel en gedoseerd geweld.” Met behulp van Indische militairen drukt hij de guerrilla hardhandig de kop in. In 1904 is Atjeh onderworpen, nadat er een „spoor van rook en bloed” door het land is getrokken.

Tot de komst van Van Heutsz waren de Nederlandse koloniale troepen geconcentreerd in statische, gefortificeerde stellingen. Eigenlijk was het Nederlands-Indische leger teruggedrongen op een klein stukje van het rebellengebied. Die stellingen waren een makkelijke prooi voor de guerrilla van de Atjeh-bevolking.

Van Heutsz introduceerde de marechaussee: snelle mobiele colonnes van inlandse soldaten, aangevoerd door een Europese officier en enkele onderofficieren die met de klewang en het repeteergeweer in de hand de vijand opzochten in de bergen en de jungle van Atjeh. Nadat er ongeveer 100.000 doden en 1 miljoen gewonden waren gevallen, wist Van Heutsz Atjeh enigszins te bedwingen.

Van Heutsz werd voor zijn daden beloond met de benoeming tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Door zijn, niet bepaald zachtzinnige, onderwerping bakende hij de grenzen van de huidige republiek af.