Ze treffen elkaar in de consistorie van de gereformeerde gemeente in Zwijndrecht. Alle drie hebben ze de enquête van deze krant over echtscheiding in reformatorische kring ingevuld. „Je ziet de namen van de leden die zijn gescheiden. Achter die namen gaat een diep verdriet schuil.”

Hoeveel zijn het er? Bas Keijzer, ouderling van de gereformeerde gemeente in Zwijndrecht (1100 leden): „Ik noem geen aantal. Elke echtscheiding is er één te veel. Gemiddeld hebben we er één keer per anderhalf jaar mee te maken. Het aantal groeit.”

Piet Nobel, ouderling van de christelijke gereformeerde kerk in Alphen aan den Rijn (470 leden): „Bij ons komt echtscheiding gemiddeld één keer per drie jaar voor. Als het goed is, wordt de pijn van elke scheiding gevoeld. In onze gemeente zijn veel familieverbanden. Daardoor ligt een echtscheiding soms extra gevoelig.”

Arie Gijs Damsteegt, ouderling van de hervormde gemeente in Streefkerk (950 leden): „Afgelopen tien jaar hebben we er vier keer mee te maken gehad. Meestal komen de problemen pas aan het licht als de situatie al te ver heen is.”

Hoe komt dat?

Damsteegt: „Echtparen hangen de vuile was liever niet buiten. Maar hoe sneller mensen aan de bel trekken, hoe beter. Vergelijk het met een lichamelijke ziekte. Hoe eerder je bij de dokter bent, hoe groter de kans dat de behandeling slaagt.”

Nobel: „Mensen gaan eerst zelf van alles proberen. Uit schaamte. Het is goed dat die er nog is. Aan de andere kant: soms zijn ze al jaren aan het tobben zonder dat iemand ervan afweet.”

Damsteegt: „Een predikant kreeg gemeenteleden op bezoek die na vier jaar tobben zeiden: Het is over en uit met ons huwelijk. De dominee reageerde: Als je al zo lang bezig bent, kan er nog wel een halfjaartje bij. Dan gaan we hulp inschakelen. Er zijn mensen die de gave hebben gekregen om vanuit het Woord van God een opening te zoeken, zodat een huwelijk gespaard kan blijven. De vraag is natuurlijk wel: Wíllen man en vrouw nog met elkaar verder?”

Keijzer: „Mensen kunnen op een gegeven moment de knop omzetten. De wil om er samen uit te komen, is dan weg. Daarna wordt alles negatief. Ook de voorgaande huwelijksjaren. Dan kun je als kerkenraad praten wat je wilt, maar dan houdt het op.”

Is echtscheiding in reformatorische kring nog steeds een schande?

Nobel: „Ik ben zelf kind van gescheiden ouders. Mijn vader kon zich in de kerk waar we toen lid waren, niet meer vertonen. Dat is nu anders. Echtscheiding wordt meer geaccepteerd. Er is minder ophef over. Aan de andere kant is het echt niet zo dat mensen gemakkelijk zeggen: We gaan scheiden, hoor.”

Keijzer: „Ik heb in een seculier bedrijf gewerkt. Als je daar vertelt dat je twintig jaar gelukkig getrouwd bent met dezelfde vrouw, wekt dat verbazing. Die mentaliteit beïnvloedt de reformatorische kring.”

Wat zijn veel voorkomende redenen om te scheiden?

Damsteegt: „Meestal is er een ander in het spel. Dat risico wordt groter als de omstandigheden thuis niet fijn zijn. Dan is het algauw: Ik kan met die ander veel beter praten dan met jou.”

Nobel: „Je hoort over ontucht, incest, vreemdgaan, maar ook dat man en vrouw door allerlei oorzaken uit elkaar groeien.”

Keijzer: „Vreemdgaan is bij ons niet aan de orde, voor zover bekend. Wel dat de man of de vrouw na de scheiding soms snel weer een ander heeft. Of dat voor de scheiding ook al zo was, vertellen ze niet. Vaak is de communicatie slecht. Sommige echtparen accepteren dat ze langs elkaar heen leven. Maar het gebeurt ook dat een van beiden behoefte heeft aan meer communicatie en de ander die behoefte niet vervult.”

Hoe gaat uw kerkenraad met echtscheiding om?

Nobel: „In alle gevallen worden de mensen bezocht, zowel samen als apart. Daarbij betrachten we veel geduld. Soms moet je aan waarheidsvinding doen, bijvoorbeeld als man en vrouw uit elkaar zijn gegroeid. Hoe is dat gekomen? Mensen zijn geneigd vooral de ander de schuld te geven. Bij vreemdgaan ligt de schuldvraag meestal duidelijker. Maar in alle gevallen moeten we de Bijbel laten spreken. Met als doel: verzoening. Dan kun je samen verder. Vaak gaat het anders. Er is geen verzoening en mensen breken met de kerk. Het beslag van het Woord van God is dan ook weg.”

Keijzer: „Sommigen houden de deur voor je dicht. Toch zullen we altijd proberen de Bijbel aan het woord te laten. De boodschap is helder. Er is slechts één reden voor echtscheiding: overspel. In de praktijk kom je daarmee voor moeilijke situaties te staan. We zullen nooit echtscheiding adviseren. Wel soms een scheiding van tafel en bed, bijvoorbeeld als de situatie levensbedreigend is.”

Damsteegt: „Omdat er vaak te laat aan de bel wordt getrokken, ontstaat er verharding. Je ervaart als kerkenraad onmacht. Je zou van alles willen doen om een breuk te voorkomen, maar je staat in veel gevallen met je rug tegen de muur.”

Keijzer: „Soms denk ik: Mensen, gebruik je verstand. Jullie staan op het punt te gaan scheiden, maar wat richt je aan? Zeker als er kinderen bij betrokken zijn. Die laat je achter met het verwoeste huwelijk van hun ouders. Dat blijft hen een leven lang achtervolgen.”

Nobel: „Je ziet de gebrokenheid bij het echtpaar, de verslagenheid bij de kinderen. Dat snijdt door je ziel. Maar we hebben de macht van het Woord van God. We hoeven alleen de Bijbel open te doen en de Heere te laten spreken. Hoe moeilijk dat ook is. Want soms denk je: Ga maar uit elkaar. Dat is menselijkerwijs de beste oplossing.”

Damsteegt: „Het is de liefde van Christus die ruimte in het hart geeft om opnieuw te beginnen. Ook als er huwelijksproblemen zijn. Als ambtsdrager probeer je de Bijbelse weg te bewandelen om te voorkomen dat het op echtscheiding uitdraait.”

Keijzer: „Je buigt zo veel mogelijk mee. Hoe kan de communicatie weer op gang worden gebracht? De Bijbel is duidelijk: gij zult niet echtbreken. Je hebt daar ja tegen gezegd voor Gods aangezicht. Als er toch echtscheiding plaatsvindt en mensen blijven bij de kerk, dan hoort er tucht te volgen. Niet: vandaag scheiden, morgen onder censuur. Nee, daar dienen vele gesprekken aan vooraf te gaan.”

Nobel: „Je komt grote verschillen tegen. De één krijgt een kruis opgelegd en wil eronder vandaan. De ander zegt: Heere, Uw juk is zacht. Dat is genade. Als uiterste grens adviseren wij een scheiding van tafel en bed. Dan blijft de deur naar verzoening open.”

Keijzer: „Het is Bijbels te verdedigen dat je je onttrekt van elkaar voor een tijd, met beider toestemming. Altijd met het doel naar elkaar terug te keren. Niet met de gedachte: de rechter spreekt over een halfjaar toch een scheiding uit. Helaas is dat wel vaak de praktijk.”

Hoe gaat u met de kinderen om die betrokken zijn bij een echtscheiding?

Nobel: „De jeugdambtsdrager, de leiding van de zondagsschool en die van de jeugdvereniging houden deze kinderen in de gaten. Je moet er niet bovenop gaan zitten. Alsof ze heel bijzonder zijn. Dat zijn ze niet, maar ze hebben wel een probleem.”

Damsteegt: „Help deze kinderen hun normale leven zo veel mogelijk voort te zetten. Voorkom dat ze in een gat vallen. Vraag af en toe of ze zorgen hebben. Zonder dat het opvalt. Want daarmee krijgen deze kinderen een etiket.”

Keijzer: „Ook gemeenteleden kunnen wat extra aandacht geven. Een vrouw die op woensdagmiddag de kinderen van een gescheiden moeder opvangt, betekent wellicht meer dan een ouderling die een bezoekje aflegt.”

Damsteegt: „Je hebt overal mensen voor. De een kan goed een gesprek voeren, de ander goed met kinderen omgaan. Als kerkenraad kun je daarin sturen door gericht gemeenteleden te vragen zich ergens voor in te zetten.”

Hoe gaat u om met het verzoek om te hertrouwen na een echtscheiding?

Keijzer: „We stellen twee vragen: Heeft de persoon die wil hertrouwen de echtscheiding destijds geïnitieerd? En kan deze persoon nog terug naar zijn of haar partner? Is het antwoord beide keren nee, dan is hertrouwen in principe mogelijk. We verdiepen ons niet in de eerste plaats in de schuldvraag; daar kom je meestal niet uit.”

Nobel: „Bijbels gezien is hertrouwen definitief de deur naar verzoening dichtdoen. Echtscheiding wordt dan echtbreuk en overspel.”

Damsteegt: „Elk geval is anders. Als iemand voor de Heere en een afvaardiging van de kerkenraad oprecht schuld belijdt over zijn echtscheiding, dan kan hij of zij in principe in de kerk hertrouwen. De kwestie wordt afgekondigd op de kansel, om eventuele vragen bij de gemeente weg te nemen.”

Veranderen de opvattingen over echtscheiding binnen uw kerkenraad?

Nobel: „Als broeders er anders over gaan denken, roept dat spanning op. Waar blijf je dan met het Woord van God in het pastoraat? Hoe meer ik meemaak, hoe meer ik overtuigd raak van de helderheid van de Bijbel op dit punt. Iemand zei: Je jaagt de mensen weg met de tucht. Maar dan heb je niet de goede visie op de tucht. Die is altijd gericht op terugkeer.”

Keijzer: „Ik zie dat het beleid bij echtscheiding consistenter wordt. Mede als gevolg van het rapport ”De heilige huwelijkse staat” dat onze synode in 2011 heeft uitgegeven.”

Is er in uw gemeente aandacht voor huwelijk en echtscheiding in prediking en pastoraat?

Damsteegt: „Bij de behandeling van de catechismus en als het Bijbelgedeelte er aanleiding toe geeft. In het verleden hebben we twee keer huwelijkscatechese gegeven. Eigenlijk zouden we dat structureel moeten doen als er minimaal drie stelletjes of echtparen zijn.”

Nobel: „Onze gemeente is vacant. We hebben gezegd: als we een predikant mogen ontvangen, dan vragen we of hij huwelijkscatechese wil geven. Gelukkig biedt onze jongerenorganisatie, het LCJ, huwelijkscursussen aan. En als kerkenraad trekken we een avond uit voor het huwelijksgesprek met stellen die willen trouwen.”

Keijzer: „Ik behandel elk jaar met de 20+-catechisanten het boekje ”De paradijsbloem” van ds. G. W. S. Mulder. In het verleden hebben we als kerkenraad twee keer een huwelijkscursus laten geven. Daarna was er te weinig belangstelling. Stellen die nu deze cursus willen volgen, kunnen aanhaken bij onze gemeente in Dordrecht.”

Als u niet in mineur wilt eindigen, wat zegt u dan?

Damsteegt: „We moeten elkaar wijzen op de schoonheid van het huwelijk. Die ervaren we ten diepste alleen als de liefde van Christus in ons is.”

Nobel: „Wat bij de mensen onmogelijk is, is mogelijk bij God. Dat geldt voor geestelijke zaken en ook voor het huwelijk. Als het even wat minder gaat met de liefde, blijf dan trouw. En: het mooiste cadeau dat ouders hun kinderen kunnen geven, is een goed huwelijk.”

Keijzer: „Het huwelijk is een paradijsbloem. Ook een opdracht die de moeite waard is om voor te vechten. En het belangrijkste: een afschaduwing van de verhouding tussen Christus en Zijn Kerk. Als we zien wat Hij voor ons gedaan heeft, dan kan het niet anders of dat zal navolging vinden in ons huwelijk.”

Naam: Bas Keijzer

Leeftijd: 48

Woonplaats: Zwijndrecht

Burgerlijke staat: getrouwd, drie kinderen

Kerkgenootschap: Gereformeerde Gemeenten

Beroep: it-manager bij Zorggroep Sirjon

Naam: Piet Nobel

Leeftijd: 50

Woonplaats: Alphen aan den Rijn

Burgerlijke staat: getrouwd, vijf kinderen

Kerkgenootschap: Christelijke Gereformeerde Kerken

Beroep: directeur bedrijf voor scheepvaartbevrachting

Naam: Arie Gijs Damsteegt

Leeftijd: 60

Woonplaats: Streefkerk

Burgerlijke staat: getrouwd, zeven kinderen

Kerkgenootschap: Protestantse Kerk in Nederland (Gereformeerde Bond)

Beroep: melkveehouder

serie 
Echtscheiding

Dit is het derde deel in een serie artikelen over echtscheiding in reformatorische kring. Volgende week donderdag deel 4.