Wat hebben oud-premier Balkenende, filosoof Ad Verbrugge en schrijfster Franca Treur met elkaar gemeen? In elk geval het volgende: ze zijn Zeeuw, hoog­opgeleid en wonen niet meer in hun geboorte­provincie.

In het verlaten van Zeeland zijn deze personen niet uniek. Velen gingen hen voor, en nog steeds verlaten elk jaar honderden Zeeuwse jongeren de provincie. De laatste jaren zorgt deze uittocht zelfs voor bevolkingskrimp, bleek vorige maand uit een artikel van Dick van der Wouw van het Zeeuws Planbureau op de site economischeberichten.wordpress.com. Weliswaar schreef Van der Wouw dat de Zeeuwse bevolking in de eerste helft van dit jaar groeide met 402 inwoners –een stijging van zo’n 100 ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar–, maar niettemin voorspelde de onderzoeker van het provinciale planbureau dat Zeeland aan het eind van dit jaar op een negatief saldo uitkomt. De reden? Veel jongeren die net hun middelbare­schooldiploma op zak hebben, gaan in september studeren en verlaten daarom de provincie. Ook vorig jaar ging het zo, weet Van der Wouw. „Toen was in de eerste zes maanden eveneens een bevolkingsgroei te zien. Aan het eind van vorig jaar bleek de teller uiteindelijk toch op min 457 te staan.”

De reden dat veel jongeren uit Zeeland wegtrekken, is dat de provincie slechts één hogeschool (Hogeschool Zeeland) en één universiteit (University College Roosevelt) heeft. Omdat de hogeschool vrij klein is en de universiteit zich vooral richt op excellent onderwijs, rest de meeste jongeren die willen gaan studeren weinig andere keus dan dit buiten de provincie te gaan doen.

Na hun studie keren de meeste jongeren niet meer terug. Hoewel hard bewijs ontbreekt, zijn hiervoor toch wel enkele aanwijzingen. Zo blijkt uit de deze zomer verschenen publicatie ”Staat van Zeeland 2013” dat het aantal Zeeuwen in de leeftijd van 35 tot en met 40 jaar in vergelijking met andere cohorten laag is. Verder geven CBS-cijfers aan dat het percentage hoger opgeleiden in Zeeland een stuk onder het lan­delijk gemiddelde ligt: 21 versus 29 procent.

De voornaamste reden dat veel Zeeuwen na hun studie niet meer terugkeren, is dat er in de provincie te weinig interessant werk is. Van der Wouw: „Voor veel jongeren is er in Zeeland wel werk te vinden. Het valt echter niet mee om een baan te krijgen met carrière­perspectief.”

De uittocht van hoger opgeleide jongeren blijft niet zonder gevolgen. „Een jongere die na zijn studie aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit in de Maasstad blijft hangen, levert Zeeland weinig op”, stelt Van der Wouw. „Maar als hij nu naar zijn geboorte­provincie terugkeert en daar een eigen bedrijfje start, draagt dat bij aan de Zeeuwse economie.”

Vanwege onvoldoende aanwezigheid van hoogopgeleide mensen is Zeeland voor veel bedrijven echter geen aantrekkelijke omgeving om zich te vestigen, menen de opstellers van ”Staat van Zeeland 2013”. „Het wegtrekken van de jongeren en de verminderde terugkeer naar Zeeland is daarom een indirecte bedreiging voor het vestigingsklimaat en daarmee de leefbaarheid van Zeeland.”

Hoogopgeleiden spelen een belangrijke rol bij vernieuwingsprocessen, en ook daarom kan een provincie niet zonder hen, zegt Van der Wouw. „Nu zie je vaak dat beleidsmakers zich baseren op de bestaande situatie. Neem bijvoorbeeld het Zeeuwse DNA, waarmee Zeeland zich probeert te promoten. Hoewel het geen slecht idee is om je te profileren met iets wat je hebt, kan het geen kwaad om ambitieuzer in te zetten door te proberen iets nieuws van de grond te krijgen. Bij dit buiten de geëigende kaders denken, zijn hoger opgeleiden vaak onmisbaar.”

Wat kan Zeeland doen om de uittocht van hoogopgeleide jongeren te stoppen? Van der Wouw: „In elk geval meer hoger onderwijs aanbieden. Na veel weerstand gingen in 2004 eindelijk de deuren open van de Roosevelt Academy. Tien jaar later blijkt het een gouden greep te zijn. Dit succes roept om vervolg.”

De SGP-Statenfractie stelde vorig jaar voor om een stageloket te realiseren, een digitaal platform waar jongeren en bedrijven elkaar kunnen ontmoeten. Van der Wouw staat hier positief tegenover. „Alle initiatieven die gericht zijn op het leggen van een relatie tussen jongeren en hun geboorteprovincie helpen. Vooral voor degenen die nog steeds een stevige band met Zeeland hebben en voor het zoeken van werk ook die kant op kijken, kan dit de doorslag geven. Hoe makkelijker je het voor hen maakt, hoe beter het is.”

Kennisvlucht ook in andere provincies

Zeeland is niet uniek als het gaat om jongeren die na hun studie niet meer 
terugkeren naar hun geboorteprovincie. In het verleden werd Zeeland qua voorzieningen en ligging vaak vergeleken met Drenthe.

Volgens Dick van der Wouw van het Zeeuwse Plan­bureau, hoort Zeeland bij het zogenaamde ”Randland”. Hiertoe behoort volgens hem „alles wat geen Randstad is.”

Wel zijn er duidelijke provinciale verschillen. Zo slaagt Groningen er vanwege de Rijksuniversiteit Groningen erin studerende jongeren langer vast te houden dan Zeeland, maar volgens Van der Wouw trekken ook veel Groningse jongeren na hun afstuderen richting Randstad.

Uitzonderingen bevestigen de regel dat jongeren nadat ze aan een hogeschool of universiteit zijn afgestudeerd naar de Randstad trekken. Dineke Wagenaar (23) studeerde afgelopen voorjaar als masterstudente van de Universiteit Twente af op de veronderstelde massale uitstroom van hoger opgeleide jongeren uit Noordoost-Friesland. Bijna driekwart van de aan hogeschool of universiteit afgestudeerde jongeren blijft in Noord-Nederland wonen, en ruim 40 procent zelfs in de eigen streek. Dat de kennis­vlucht (braindrain) in Friesland alsnog volgt, sluit Wagenaar echter absoluut niet uit.

„Als de voorzieningen achter­uitgaan en de eco­nomie weer aantrekt, 
kunnen de jongeren die straks afstuderen wél vertrekken”, aldus Wagenaar eerder dit jaar in het Friesch Dagblad.

Lees meer in Digibron

Braindrain uit het noorden valt mee (Reformatorisch Dagblad, 26-04-2014)

Voorstel stageloket van SGP Zeeland oogst lof (Reformatorisch Dagblad, 16-09-2014)