De straatjes in de stadswijk Punda zijn nauw. Op de hoek van twee ervan staat de Mikvé Israëlsynagoge. Het zonnig gele pleisterwerk geeft het gebouw een fris uiterlijk. Een schilder werkt de witte lijsten van het monument bij.

De poort staat uitnodigend open. Boven de deur Hebreeuwse letters. „Gezegend zult gij zijn in uw ingaan”, zeggen ze naar Deuteronomium 28:6. Bezoekers worden dienovereenkomstig ontvangen met een „sjalom” door het personeel. Een vriendelijke bewaker houdt een oogje in het zeil op het plein rond het bedehuis.

In de synagoge is het net zo warm als buiten. Alle luiken staan open. De Curaçaose wind waait erdoorheen. Tijdens een dienst springen ventilatoren bij.

De synagoge staat hier sinds 1732. Het interieur doet denken aan dat van de Portugese synagoge aan het Amsterdamse Mr. Visserplein. „Dat klopt”, zegt Myrna C. Moreno, lid van de Joodse gemeente en curator van het naastgelegen Joods Museum. Het Amsterdamse monument inspireerde de ontwerper van de Curaçaose snoa destijds.

Het donkerbruine meubilair geeft het bedehuis een statige uitstraling. Grote kroonluchters en glimmende kaarsenstandaards versterken dat.

De galerijen boven zijn niet binnendoor bereikbaar. „Daar zaten de vrouwen vroeger, gescheiden van de mannen beneden.” Bij de Joodse gemeenschap van Willemstad anno 2013 is dat geen issue meer.

Orgel

Opvallend is het donkerbruine orgel. Er zijn niet heel veel synagoges met zo’n instrument. Het gaat om een Flaes en Brunjesorgel uit 1866, gebouwd in Amsterdam. Psalm 92:2 in het Hebreeuws siert de orgelkast: „Het is goed dat men den Heere love, en Uw Naam psalmzinge, o Allerhoogste!”

Het warme, vochtige weer deed het instrument geen goed. In 1947 nam een Hammondorgel de begeleiding over. Later volgde een Allenorgel. Het oude orgel zweeg bijna zestig jaar. Maar sinds 2003 klinkt het oude instrument weer. Een grote restauratie maakte dat mogelijk.

Het orgel klinkt krachtig en fris, blijkt vrijdagavond tijdens de Kabbalat, de viering van het begin van de sabbat. De Surinaamse organist begeleidt de sterk ritmische Joodse zang met vrolijk spel.

Een man of vijftig bevolkt een deel van de synagogebanken deze avond. De helft van hen is toerist. „U bent van harte welkom”, zei Moreno vanmorgen.

Brood

Alle gasten worden welkom geheten door de voorganger, de chazan. Tijdens heel de dienst geeft hij voor de bezoekende toeristen aan op welke bladzijde van het liturgieboek het te zingen of te bidden gedeelte van de Kabbalatviering is te vinden. Zijn krachtige stem vult de synagoge tot in alle hoeken. Zingen kan de Amerikaan ook.

Een toerist die na de dienst door de hoofdpoort naar buiten wil, wordt vriendelijk gevraagd eerst nog deel te nemen aan de Oneg Shabbat. Joden uiten met het eten van wat brood en een slok wijn hun vreugde over het begin van de sabbat. „Sjabbat sjalom”, klinkt het tegen iedereen. Handen worden geschud. De sfeer is opgewekt en ontspannen.

Museumbeheerster Moreno vertelt graag over de levende joodse gemeenschap. In het Joods Cultureel Historisch Museum schetst zij het verhaal van de Curaçaose Joden door de eeuwen heen. Veel voorwerpen in de vitrines zijn oud, maar worden nog gebruikt bij ceremonies in de synagoge.

Madurodam

In het museum is veel aandacht voor de bekendste Jood van het eiland: George Maduro, in 1916 geboren in Willemstad en in 1945 omgekomen in concentratiekamp Dachau. De naam van de verzetsheld leeft voort in die van miniatuurpark Madurodam in Den Haag, waarvoor zijn ouders na de Tweede Wereldoorlog het startkapitaal schonken. Schilderijen, foto’s en boeken houden de herinnering aan George ook in het Caraïbisch gebied levend.

Veel aandacht is er ook voor het bezoek dat koningin Beatrix in 1992 met haar gezin aan de snoa bracht.

Begraafplaatsen

Voor de ingang van het kleine museum staat een rij grafstenen opgesteld. Eigenlijk zijn het kopieën van een aantal zerken op de oudste Joodse begraafplaats van het eiland, Beth Haim. Op Curaçao zijn twee Joodse begraafplaatsen: een oudere en een nieuwere. De oudste grafsteen op Beth Haim stamt uit 1688. Veel van de grafstenen zitten vol Bijbelse symboliek.

De poortdeur van het synagogecomplex zwaait open. Een vriendelijk sjaloom van de bewaker sluit het bezoek af. Opnieuw spreken Hebreeuwse letters boven de poort een zegenwens uit: „Gezegend zult gij zijn in uw uitgaan.”

Zand

Net als in de Amsterdamse Portugese synagoge ligt ook op de vloer van het Joodse bedehuis in Willemstad een dikke laag zand. Waarom? Het is de gids niet te veel om het opnieuw uit te leggen. „Er zijn drie belangrijke redenen voor. De vorm van onze synagoge wijst net als veel Portugese synagoges terug naar de tijd dat het volk Israël in tenten in de woestijn woonde na de uittocht uit Egypte op weg naar het beloofde land.

Verder verwijst het zand naar de oorsprong van onze gemeente, naar onze voorouders: veelal Joden die dat in het geheim moesten zijn in Spanje en Portugal totdat zij eeuwen geleden naar Nederland en andere landen vluchtten. Om het geluid te dempen tijdens de geheime bijeenkomsten in het vaderland strooiden zij zand op de vloer. Het zand herinnert zo aan het grote geloof en het vaste vertrouwen van onze voorouders.

Het zand symboliseert ook wat God tegen Abraham zei: dat hij het zaad van Abraham zou vermenigvuldigen als het zand of stof op aarde en als de sterren aan de hemel.”

Joodse gemeenschap Curaçao

De Joodse gemeente Mikvé Israël stamt uit 1651. In 1860 ontstond er een splitsing in de Sefardische gemeenschap. Een aantal gezinnen wilde hervormingen doorvoeren, maar kreeg daar geen ruimte voor. Zo ontstond een Sefardische hervormingsgemeente. Die kwam samen in de Temple Emanu-El, niet ver van de Mikvé Israëlsynagoge. Het gebouw aan het Wilhelminaplein is nu het onderkomen van het openbaar ministerie van Curaçao.

In 1964 gingen de twee groepen weer samen verder. De gemeente houdt vast aan verschillende oude Sefardische tradities, maar is verbonden met de Jewish Reconstruction Federation en de World Union for Progressive Judaism. Mikvé Israël telt circa 350 leden. Veel van hen zitten op invloedrijke posities op het eiland.

Daarnaast is er op Curaçao een groep van circa 100 Asjkenazische Joden. Die hebben hun wortels in Centraal-Europa en kwamen begin vorige eeuw naar het Caribische eiland. Zij vormen een „modern-orthodoxe Asjkenazische gemeente” met de naam Shaarei Tsedek.