In de jaren 1556-1561 zagen vijf gereformeerde confessies het licht: de geloofsbelijdenis van Theodorus Beza uit 1556/57, de Franse geloofsbelijdenis (Confessio Gallicana) uit 1559, de Schotse geloofsbelijdenis (Confessio Scotica) uit 1560, de Nederlandse Geloofsbelijdenis (Confessio Belgica) uit 1561 en de Tweede Helvetische Confessie (Confessio Helvetica Posterior), eveneens uit 1561. In de in 2009 verschenen uitgave ”Confessies” (uitg. Groen i.s.m. Willem de Zwijgerstichting) onder redactie van prof. dr. M. te Velde zijn ze alle vijf opgenomen en van een uitvoerige inleiding voorzien.
De Schotse Confessie, waarvan John Knox een van de opstellers was, heeft iets van een profetisch manifest, schrijft de Kamper kerkhistoricus prof. dr. F. van der Pol in het boek, van een „militant getoonzette proclamatie. Deze trek is opmerkelijk vergeleken met andere reformatorische confessies.”
De Confessio Scotica bestaat uit 25 artikelen of hoofdstukken. De tekst kan, aldus prof. Van der Pol, worden ingedeeld in twee delen: een „niet-controversieel” deel (de hoofdstukken 1-10) en een „controversieel” deel (de hoofdstukken 11-25), „met sterke accentuering van enkele kernthema’s.”
Het belijdenisgeschrift vermijdt abstract taalgebruik en bevat weinig technische termen, constateert de hoogleraar verder. „Dit hangt mede samen met de primaire doelgroep waarvoor de tekst geschreven werd. Ze werd aangeboden aan een vergadering waarin hoofdzakelijk niet-theologen zitting hadden; aan het Parlement, dat voor het overgrote deel bestond uit edelen en andere hoogwaardigheidsbekleders, niet-geleerden. De stijl van de confessie is gemakkelijk toegankelijk. Ze heeft veel weg van een Schotse preek.”
Hieronder een gedeelte van een van de artikelen uit de Schotse geloofsbelijdenis – die overigens met de aanvaarding van de Westminster Confessie (1647) meer en meer op de achtergrond raakte. Het betreft artikel 18, met als kopje ”De kenmerken waardoor de ware kerk is te onderscheiden van de valse en wie de leer moeten beoordelen”.
„Daarom geloven, belijden en verklaren wij, dat de kenmerken van de ware kerk zijn:
ten eerste, de ware prediking van het Woord van God, waarin Hij Zichzelf aan ons geopenbaard heeft, zoals de geschriften van de profeten en apostelen ons laten zien;
ten tweede, de juiste bediening van de sacramenten van Christus Jezus, die in verband gebracht moeten worden met het Woord en de beloften van God, om die in onze harten te bezegelen en te bevestigen;
ten slotte, een rechtvaardige toepassing van de kerkelijke tucht zoals Gods Woord beveelt, waardoor het kwade in toom wordt gehouden en de deugd wordt gevoed.
Overal dan waar deze kenmerken blijvend te zien zijn –en zolang het er niet meer dan twee of drie zijn– daar is zonder enige twijfel de ware kerk van Christus, Die naar Zijn belofte in haar midden is.
Dit is niet de universele kerk waarover wij eerder hebben gesproken, maar het is een afzonderlijke kerk, zoals die van Korinte, Galatië, Efeze en andere plaatsen, waar de bediening werd geplant door Paulus en die hij zelf kerken van God noemde.
Wij, inwoners van het koninkrijk Schotland, die Christus Jezus belijden, komen er openlijk voor uit dat wij zulke kerken hebben in onze gereformeerde steden, dorpen en plaatsen. Want de leer die in onze kerken wordt onderwezen is te vinden in het geschreven Woord van God, dat is het Oude en Nieuwe Testament, in die boeken die oorspronkelijk als canoniek beschouwd werden.” Is de uitleg, de uitspraak of het oordeel van een theoloog, kerk of synode in strijd „met het duidelijke Woord van God in een andere passage van de Schrift, dan staat het vast dat die uitleg niet de juiste opvatting en de bedoeling van de Heilige Geest is, ook al hebben synodes, koninkrijken en volken die goedgekeurd en aanvaard.”
Gebed
„Sta op, o Heere”, zo besluit de belijdenis, „en laat Uw vijanden vernietigd worden; doe hen vluchten van Uw aanwezigheid die Uw goddelijke Naam haten. Geef Uw knechten kracht om Uw Woord vrijmoedig te spreken, en laten alle volken de ware kennis van U blijven vasthouden. Amen.”
