In razend tempo trokken ISIS-strijders de afgelopen dagen op in het noorden van Irak. Het Iraakse leger lijkt kansloos. Vluchten met achterlating van kostbaar materieel is tot nu toe de praktijk. De regering van premier Nuri al-Maliki spreekt weliswaar harde taal, maar moet vooralsnog met lede ogen toezien hoe de chaos in het land om zich heen grijpt.

ISIS ruikt bloed. Nu het in Syrië met tegenslagen te maken heeft, grijpt de beweging haar kans in het ernstig verdeelde Irak. In het overwegend soennitische noorden ondervinden de rebellen nauwelijks enige tegenstand. Kennelijk beseft de bevolking niet ten volle wat een bewind onder ISIS voorstelt: invoering van de sharia, inclusief het afhakken van handen bij diefstal en steniging bij overspel.

ISIS richt nu haar vizier meer zuidwaarts. De geruchten gaan al dat een aanval op Bagdad op stapel staat. Dat lijkt voorlopig te hoog gegrepen. ISIS kan niet eindeloos oprukken zonder eerst de controle over veroverde gebieden te consolideren. Bovendien is Bagdad goed verdedigd. Hoewel dat ook relatief is, gezien de snelle vlucht van het Iraakse leger toen begin deze week de tweede stad van het land, Mosul, in handen van de opstandelingen viel.

Maar er speelt meer. In het overwegend sjiitische zuiden zal ISIS nauwelijks op steun kunnen rekenen. Bovendien zal buurland Iran vermoedelijk niet toestaan dat soennieten in Irak weer de macht grijpen. De verdrijving van Saddam Hussein en de installatie van de sjiitische premier Maliki waren juist een belangrijke opsteker voor het sjiitische bewind in Teheran.

Nu al zijn Iraanse militaire eenheden actief in Irak om belangrijke steden te verdedigen of te heroveren. Het valt zeker niet uit te sluiten dat Teheran die rol uitbreidt naarmate ISIS-strijders verder naar het zuiden oprukken.

De huidige strijd in Irak legt opnieuw de diepe verdeeldheid tussen soennieten en sjiieten in het Midden-Oosten bloot. Via geldstromen, wapenwedlopen en indoctrinatie werd lange tijd een wankel evenwicht tussen beide richtingen in de islam in stand gehouden.

Nu dreigen de tegenstellingen steeds meer via geweerlopen aan het licht te komen. In Syrië strijden diverse soennitische strijdgroepen tegen het sjiitisch georiënteerde bewind van president Assad. In Irak tekent zich eenzelfde scenario af.

Landen in de regio zetten hun kaarten op een van beide partijen. Saudi-Arabië en de golfstaten steunen de soennitische strijders met geld en wapens. Het sjiitische Iran schiet zijn geloofsgenoten in Syrië en Irak te hulp.

In een kruitvat als het Midden-Oosten kan dat maar al te gemakkelijk tot heftige confrontaties en vérstrekkende gevolgen leiden. Dan is Irak nog maar het begin.