Het ”Church Growth Research Programme” van de Church of England (Anglicaanse Kerk) heeft vorige week in een 32 pagina’s tellend rapport op een rij gezet wat er met zekerheid gezegd kan worden over kerkgroei.

Achttien maanden lang is er onderzoek gedaan naar redenen voor kerkverlating en ook naar factoren die ervoor zouden kunnen zorgen dat de kerk (weer) gaat groeien. Voor de studie werd de University of Essex ingeschakeld, evenals een team van Crammer Hall van het St. John’s College in Durham. Experts van het Oxford Centre hebben gekeken naar de kerkontwikkeling in kathedralen en binnen de Fresh Expressions (nieuwe kerkvormen) in Engeland.

Met het rapport wil de kerk­leiding van de anglicanen met feitelijke bewijzen aantonen dat er duidelijke factoren zijn die bepalen waarom een kerk wél of níet groeit. Het moet ook een einde maken aan de ”anekdotisering”; succesverhalen die de ronde doen over gemeenten waar (ineens) groei is.

Zondagse kerkgang

Het kerkbezoek in Groot-Brittannië is de afgelopen tien jaar met 
9 procent gedaald. De Anglicaanse Kerk telt er zo’n 25 miljoen leden, maar slechts een krappe 
1,1 miljoen van hen gaan op zondag naar de kerk. Vooral het aantal jongeren dat aanwezig is, loopt hard terug. Bijna de helft van de 1700 ondervraagde gemeenten gaf aan dat er minder dan vijf kinderen onder de 16 jaar naar hun kerkdiensten komen.

Volgens de onderzoekers is de neergang binnen het kerkgenootschap vooral te wijten aan het feit dat steeds meer volwassenen er nooit aan beginnen om een kerk te bezoeken. Ze groeien dus op zonder de kerk.

Ze noemen ook factoren die een kerk zo aantrekkelijk maken dat deze wel nieuwe mensen trekt en dus groeit. Het blijkt dat kerken met veel kinderen twee keer zo veel kans hebben om te groeien. Conclusie: „Er is een urgente noodzaak om te focussen op kinderen, op jongvolwassenen en hun ouders, en het is een uit­daging om in kaart te brengen hoe de kerk het beste kan investeren in mensen, programma’s en strategieën die jonge mensen actief aanmoedigen om het geloof te ontdekken.”

Cruciaal is de wetenschap dat jongeren die als twintiger (nog) de kerkdienst bezoeken, er waarschijnlijk voor de rest van hun leven zullen blijven. Anderzijds: „Als ze er op die leeftijd niet zijn, zal het moeilijk worden om hen ooit nog binnen te halen.”

Het betekent volgens de onder­zoekers dat je als gemeente aantrekkelijk genoeg moet zijn voor oud en jong. Dus: inzetten op speciale gezins- en kinder­diensten. Kinderen en volwassenen moeten het gevoel krijgen dat ze welkom zijn in de kerk.

Een factor die zorgt voor krimp is het gebrek aan bereidheid om de gemeente te veranderen. Bijvoorbeeld als het gaat om wat er gezongen wordt en hoe het kerkgebouw wordt gebruikt. Kerken waar alles aan de voorganger en de ambtsdragers wordt overgelaten, lopen ook de kans om te krimpen. Vrijwilligers blijken zich veel liever in te zetten als ze het gevoel hebben ook echt iets te betekenen.

Het blijkt ook dat het beter werkt wanneer de kerkelijke gemeente één gezicht heeft, dus één kerk, één leider of voorganger. Geen voorganger die meerdere kerken aanstuurt. Wat niet blijkt mee te spelen in de groei dan wel afname van het kerkledental is de theologische traditie. Ook geslacht, etniciteit of bevlogenheid van de voorganger doen er niet toe.

Fresh Expressions

De Church of England heeft ook onderzocht hoe het gaat het de ”Fresh Expressions”. Het gaat om nieuwe vormen van kerk-zijn die ook in Nederland een inspiratie­bron geweest zijn: de Protestantse Kerk probeert met haar pioniersplekken nieuwe wegen in te slaan.

In Engeland zijn er intussen twintig verschillende nieuwe kerkvormen, zoals de Messy Church, en kerken gebaseerd op het idee van kleine groepen (Cell Model). Een derde van de bezoekers bij deze Fresh Expressions bestaat uit leden die vroeger ook al naar de kerk gingen. De helft is helemaal nieuw. Nieuwe kerkvormen noteren in 66 procent van de gevallen groei. Bij 25 procent is er eveneens groei, maar die gemeenten krimpen later weer. Bij 9 procent is er sprake van wisselingen in ledental. Ruim 10 procent van de initiatieven is ter ziele.

Ook blijken sociale media als Facebook –mits regelmatig gebruikt– groeibevorderend te zijn. De meest effectieve manier om mensen te bereiken, is door hen uit te nodigen om een kerkdienst te bezoeken.

Kerken zonder duidelijke visie kunnen zo ongeveer uittekenen waar ze uitkomen. Van de gemeenten met een duidelijke missie groeit 64 procent en krimpt 25 procent. Van kerken die functioneren zonder te weten wat hun missie is, heeft 52 procent te maken met ledendaling.

Het is voor het eerst dat de Church of England op deze wijze onderzoek heeft gedaan in zo veel gemeenten.

Volgens onderzoeker prof. David Voas is er geen recept voor kerkgroei. „En er zijn geen simpele oplossingen voor een neergang.”