Nederland vliegt sinds 1979 met de F-16. Het huidige jachtvliegtuig van de Koninklijke Luchtmacht is, ondanks verschillende moderniseringsprogramma’s, zwaar verouderd. Bovendien kost het onverantwoord veel geld om de F-16 nog langer in de lucht te houden, aldus de Rekenkamer eind vorig jaar.

Den Haag steggelt al meer dan tien jaar over de vervanging van de F-16. Het kabinet-Kok heeft in 2002 besloten mee te doen aan de ontwikkeling van de JSF, om de Nederlandse industrie te laten meeprofiteren van de Amerikaanse én Nederlandse wapenorder van de eeuw.

Defensie heeft twee keer (in 2001 en 2008) een kandidatenvergelijking gemaakt tussen mogelijke opvolgers van de F-16. De JSF komt twee keer als beste kandidaat uit de strijd. Toch schuift Den Haag keer op keer een besluit over de aanschaf van de Amerikaanse jager voor zich uit. Het dossier is –dankzij vakkundig gekissebis aan het Binnenhof– inmiddels een icoon van de onmacht van de politiek.

Vriend en vijand is het er uiteindelijk –meer of minder schoorvoetend– over eens dat de JSF het beste toestel voor de beste prijs is. Het Amerikaanse jachtvliegtuig –een nieuwe generatie– is technologisch superieur in vergelijking met z’n directe concurrenten: de Saab Gripen NG, de Eurofigther Typhoon, de Dassault Rafale en de F/A-18E/F Super Hornet.

Luchtsteun

Defensie is al jaren overtuigd van de kwaliteiten van de JSF. Recente conflicten en oorlogen –Kosovo, Afghanistan, Libië, om maar eens wat te noemen– hebben geleerd dat luchtsteun onontbeerlijk is om een moderne oorlog te winnen. Geen winst op de grond zonder overwicht in de lucht.

De vraag van Defensie om eersteklas materiaal is niet onlogisch. Militairen stellen in gewapende conflicten meer dan eens hun leven in de waagschaal. De sterke voorkeur voor de JSF is daarom meer dan gehobby van een handvol generaals.

Toch blijft de politiek tegen het besluit aanhikken. Met name de PvdA zwalkt al vele jaren. Van vóór naar tegen, via vóór weer naar tegen. In de oppositie (2006 en 2012) zijn de sociaaldemocraten tégen, in de coalitie (2002 en 2009) zijn dezelfde politici vóór de JSF.

De PvdA heeft zich in het regeerakkoord laten vastpinnen om voor het eind van het jaar een besluit te nemen. Het is –vooral voor PvdA-leider Samsom– knap lastig om in het land te moeten uitleggen dat het kabinet eventjes 6 miljard moet bezuinigen, maar op hetzelfde moment wel 4,5 miljard in een gevechtsvliegtuig steekt.

Vliegende Fyra

De PvdA voelt de hete adem van GroenLinks en SP –„géén vliegende Fyra–” én van eigen lokale afdelingen rond vliegbases –„géén herrieschopper in mijn achtertuin”– in de nek. Zeker met de gemeenteraadsverkiezingen én dramatische peilingen in het vooruitzicht.

De JSF –inmiddels ook bekend als F-35– splijt de sociaaldemocraten. De PvdA heeft gisteravond met debatavonden in Hoogeveen, Eindhoven en Den Haag geprobeerd een dreigende opstand de kop in te drukken.

Volgens hardnekkige geruchten is de PvdA begin juli, al voor de zomer, –mokkend– akkoord gegaan met de aanschaf van de JSF. Maar de Koninklijke Marine zou dan niet de vier verouderde Walrusonderzeeërs mogen vervangen. Zo veel modernisering van de krijgsmacht kan zelfs een progressieve PvdA’er niet in één keer verwerken.

Het kabinet komt volgens ingewijden op Prinsjesdag met de toekomstvisie op de krijgsmacht. Daarmee wordt direct duidelijk of Nederland het jachttoestel uit ”the States” aanschaft – en mogelijk zelfs hoeveel. Den Haag heeft 4,5 miljard euro gereserveerd voor de vervanging van de huidige F-16.

Aanvankelijk wilde Defensie 114 JSF’s (in 2003) aanschaffen ter vervanging van de destijds 137 F-16’s. Door stijgende ontwikkelingskosten zijn de aantallen in vliegende vaart verschrompeld naar 85 stuks (2004), naar 68 (2010), tot 56 (2012) en 43 begin dit jaar. Op dit moment circuleert in kringen rond de krijgsmacht een aantal van hooguit 35. De kale prijs van een kist bedraagt zo’n 65,2 miljoen euro.

Commotie

Politiek gesteggel om grote wapenorders is niets nieuws. De aanschaf van de F-16 als opvolger van de F-104G Starfighter heeft in 1975 –onder een PvdA-minister– geleid tot ernstige politieke commotie. Een nieuw gevechtsvliegtuig lag de PvdA toen ook al zwaar op de maag. Uiteindelijk heeft de Koninklijke Luchtmacht tientallen jaren dankbaar gebruikgemaakt van een veelzijdig jachttoestel.

Soms herhaalt de geschiedenis zich.

Friezen zijn voor én tegen

Omwonenden van de vliegbases Volkel en Leeuwarden zijn niet blij met de mogelijke komst van de JSF. De nieuwe Amerikaan maakt meer herrie dan zijn voorganger.

PvdA-afdelingen in Friesland en Noord-Brabant roepen de PvdA in Den Haag daarom op een stokje voor de aankoop van de JSF te steken, zo bleek deze week.

Driekwart van alle Friezen is tegen aanschaf van de JSF, zo meldden EenVandaag en Omroep Friesland in juni na onderzoek. Maar als Nederland het nieuwe gevechtsvliegtuig toch aanschaft, moet het toestel naar Leeuwarden komen. Werkgelegenheid is belangrijker dan geluidsoverlast.