De Nagelhoutcollectie werd bijeengebracht door de kunst­minnende Holtense huisarts Joannes Pieter Nagelhout (1901-1975). In de jaren vijftig van de vorige eeuw begon hij kunstwerken te verzamelen, maar hij haalde ook kunstenaars naar het Holterbergdorp. Nagelhout huisvestte hen in een van de vele hotels. Voor logies met ontbijt betaalden de kunstenaars vervolgens met een schilderstuk.

In samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschap zorgde Nagelhout ervoor dat er een uitwisseling met buitenlandse kunstschilders op gang kwam. Vandaar ook de buitenlandse taferelen in de Holtense collectie, die bestaat uit ruim zeventig schilderijen en drie bronzen beeldhouwwerken. De verzameling is in 1991 geschonken aan de toenmalige gemeente Holten, waar Van Rappard destijds burgemeester was.

In 1993 vertrok Van Rappard naar Texel en in 1998 werd hij burgemeester van de gemeente Noordoostpolder. Na zijn pensionering in 2010 vestigde hij zich weer in Holten.

Hij ervoer het als een thuis­komen, vertelt Van Rappard. De oud-burgemeester is trots op ‘zijn’ dorp. „Wat je hier vindt aan gemeenschapszin en betrokkenheid van de inwoners op de samenleving tref je ergens anders zelden aan. En ja, zeg nu zelf: welk dorp van nog geen 9000 inwoners heeft zo’n kunstverzameling, die ook nog eens voor iedereen gratis te bewonderen is?”

Er zijn kunstkenners die de Nagelhoutcollectie een samengeraapt geheel vinden. Van Rappard kan zich daar wel iets bij voorstellen. „Dat heeft alles te maken met de manier waarop dokter Nagelhout de werken verzamelde. Je kunt een verzameling opbouwen rond een thema, een stroming of een kunstenaar, en dan heb je een richtlijn. Nagelhout was zijn eigen richtlijn en wat de kunstenaars voor hem maakten, kwam in zijn collectie. Het werd vanzelf een heterogeen geheel met daarin ook klinkende namen als Marius Bauer, Isaac Lazarus Israels en Kees Stoop.”

Het echtpaar Nagelhout bleef kinderloos en na hun overlijden werd de verzameling geschonken aan de toenmalige gemeente Holten. Het doktersechtpaar wilde zo uitdrukking geven aan de verbondenheid met het dorp. Als burgemeester was Van Rappard destijds nauw betrokken bij de overgang van de collectie naar de gemeente. „Er is uitgebreid over gediscussieerd, want je kunt zo’n collectie wel accepteren, maar als er geen geschikte expositieruimte is, heb je er niet zo veel aan.”

Besloten werd om een deel van de collectie te tonen in het nieuwe gemeentehuis aan de Smidsbelt. Bezoekers konden dan de schilderijen tijdens de openingsuren bezichtigen.

Na de fusie van Holten en Rijssen werd het gemeentehuis omgebouwd tot Kulturhus en kreeg de Nagelhoutcollectie in 2010 een plaats in het souterrain. „We zijn de gemeente Rijssen-Holten dankbaar dat we de collectie op deze wijze permanent kunnen tentoonstellen. Natuurlijk blijft er altijd wat te wensen over. Zo is de benedenzaal slecht toegankelijk voor rolstoelen en ligt de zaal niet in de looproute. Maar wie er echt naar op zoek is, kan de collectie gemakkelijk vinden.”

De Stichting Nagelhoutcollectie is een actieve vereniging. „Om de collectie meer bekendheid te geven, houden we lezingen, rondleidingen en exposities. Normaal tonen we hier 80 procent van de Nagelhoutcollectie en 20 procent van particulieren.” Deze maanden vormen een uitzondering: er hangt slechts één schilderij van Nagelhout; verder is de ruimte gevuld met werken uit de collectie van het echtpaar Kapma.