Ze mochten allemaal niet meer de preekstoel op: Isaac Ambrose, Thomas Brooks, Richard Baxter, Thomas Watson, Ralph Venning, John Flavel, Matthew Mead en Joseph Alleine. Een lange rij 
–veelal puriteinse– voorgangers wilde niet meewerken aan de verplichte invoering van het Book of Common Prayer (BCP).

Koning Charles II wilde eenheid in de liturgie en had de Act of Uniformity uitgevaardigd. Die wet legde vast dat alle predikanten die weigerden het liturgieboek te gebruiken per 24 augustus 1662 hun preekbevoegdheid verloren. Zo gebeurde het. Zeker 2000, mogelijk zelfs 2500 predikanten preekten de dagen voorafgaand aan de Great Ejection –de grote uitstoting– zoals de gebeurtenis wordt genoemd, hun afscheid.

De dag is een zwarte bladzijde in de Engelse kerkgeschiedenis geworden. De uitgestoten ”dissenters” bestempelden de dag daarom als Black Bartholomew’s Day, de Zwarte Bartholomeüsdag, een verwijzing naar de voor de Franse hugenoten bloedige Bartholomeüsnacht in 1572.

De gevolgen van de Great Ejection waren groot en beperkten zich niet tot de predikanten uit de Kerk van Engeland. Ook independentisten als Thomas Goodwin en John Owen en de baptist John Bunyan ondervonden problemen rond de uitvaardiging van de Act of Uniformity.

Er volgden donkere jaren voor de puriteinse predikers en hun aanhangers. Op het organiseren van diensten stonden straffen, de dissenters werden uitgesloten van publieke ambten en konden niet studeren. Sommigen weken uit naar Utrecht en Leiden.

De oorzaak van de Great Ejection wordt vooral toegeschreven aan de komst van het Book of Common Prayer. Het liturgieboek was voor puriteinen veel te rooms-katholiek van opzet. Er was echter meer aan de hand, stelt de bekende voorganger en schrijver Iain H. Murray. Het jaar 1662 was „een keerpunt in een grote en langdurige strijd. De Ejection was geen geïsoleerde gebeurtenis, het was een geestelijke splitsing die twee perioden in de kerkgeschiedenis scheidt.” „We onderschatten de ernst van de situatie in 1662 ernstig als we het beeld scheppen dat de scheiding die toen plaatsvond alleen over het Book of Common Prayer en de vorm van de kerk ging.”

Het ging over de „aard van het ware christendom”, zo schrijft Murray in een nieuwe publicatie van The Banner of Truth. Het boek –een heruitgave van een boek uit 1962– bevat preken van mannen als Calamy, Brooks en Watson naar aanleiding van de Great Ejection (ISBN 9781848711525). „Deze mannen handelden niet in hun eigenbelang, maar voor Christus; daarvoor gaven zij alles op. Zij geloofden dat zij door hun verzet tegen de geëiste eenheid het enige deden wat hun Heere van hen vroeg.”

De Great Ejection zorgde ervoor dat er een wissel in de Kerk van Engeland omging, concludeert Murray: de kerk werd rationalistischer, kouder en wereldgelijkvormiger. De auteur citeert 
de anglicaanse bisschop J. C. Ryle, die stelde dat de Ejection „een wond veroorzaakte in de ware religie in Engeland die waarschijnlijk nooit zal genezen.”

Herdenking

De aandacht voor het feit dat het morgen 350 jaar geleden is dat de Great Ejection plaatsvond, is beperkt. Er zijn wel kleine initiatieven. Zo vond op 7 februari in de Westminister Abbey in Londen een ”dienst van verzoening” plaats. En in Kidderminster (Worcestershire) werd deze maand een herdenkingsdienst gehouden voor de puritein Richard Baxter (1615-1691).

Erg actief is Gary Brady. Hij heeft een informatieve site 
(greatejection.blogspot.nl) over de Great Ejection samengesteld. Daarop staat ook een overzicht van bekende voorgangers die uit de kerk moesten vertrekken. Gary Brady hield eerder dit jaar ook een lezing over het onderwerp. Die is te beluisteren via bulkingtoncongregational.org.

Orthodox

Het Book of Common Prayer neemt nog steeds in de Engelse kerk een grote plaats in. Prins Charles is er een groot liefhebber van en is een beschermheer.

Opmerkelijk is dat het boek anno 2012 vanwege de teksten op een zekere sympathie kan rekenen bij mensen die in de lijn van de puriteinen willen staan. Ten opzichte van de verwaterde prediking in grote delen van de Anglicaanse Kerk laat het liturgieboek een orthodox geluid horen. Het kan verkeren.