Op de bijeenkomst stond vrijdag, naast het herdenken van de Holocaust en het alomtegenwoordige antisemitisme, vooral het lot van de overlevenden van de Shoah centraal.

Zo’n 300 gasten waren naar de koepelkerk gekomen voor „beelden, namen, berichten, maar ook stilte”, zoals ds. Axel Nehlsen, predikant van de dom, in zijn openingswoord zei.

Er waren christenen en Joden uit Duitsland en Israël, jongeren, maar vooral ouderen. In het middelpunt stonden zeven Holocaustoverlevenden die speciaal uit Israël waren gekomen, op uitnodiging van de oecumenische vereniging ”Initiatief 27 januari”, die zich inzet voor de christelijk-Joodse en Duits-Israëlische betrekkingen.

De 33-jarige Israëlische operazangeres Yael Izkovich, kleindochter van Poolse Holocaustoverlevenden, was naar de bijeenkomst gekomen „omdat ik altijd in de Holocaust leef.” Sinds vier jaar woont ze in Berlijn, naar eigen zeggen om de Duitsers te vergeven.

De Wannseeconferentie werd na de oorlog hét symbool van de koelbloedig beraamde uitroeiing van het Joodse volk. In een rustieke omgeving, net buiten Berlijn, kwamen op 20 januari 1942 vijftien van de hoogste ambtenaren uit het bestuursapparaat van nazi-Duitsland bijeen om het voornemen van de uitroeiing van de Joden in een gruwelijk plan van aanpak om te zetten.

„In Wannsee werden de poorten van de hel geopend”, zei vrijdagavond de voormalige politicus Gert Weisskirchen. Hij benadrukte dat velen de moordlust al vóór ‘Wannsee’ hadden gezien, zoals Letse Joden die eind 1941 grotendeels al waren uitgeroeid. „Maar de reden dat we vandaag hier zijn om hen te herdenken, is dat er te weinig waren die geprobeerd hebben de weg naar de ‘hel’ te versperren.”

De Israëlische minister Lea Nass, onder andere verantwoordelijk voor de zorg voor de overlevenden, liet haar toespraak voorlezen door een woordvoerder. In die tekst lag de nadruk op het onbegrijpelijke van de koelbloedigheid. „Zeventig jaar na dato denken we dat het bloeddorstige monsters waren, maar de Wannseeconferentie leert ons dat het mensen van vlees en bloed waren die de vernietiging van de Joden organiseerden. Acht van de vijftien deelnemers waren gepromoveerd.”

Speciale aandacht was er voor het lot van de overlevenden. De aanwezige delegatie werd met een staande ovatie geëerd. De Duitse voormalig Bondsdagpresidente Rita Süssmuth bedankte de Holocaustoverlevenden. „Dat u, ondanks de diepe verwondingen, het toch gewaagd heeft weer met ons te spreken.”

Monika Zimmermann (44) was met haar man uit Zuid-Duitsland naar deze bijeenkomst gekomen. „Voor mij als christen is dit heel bijzonder. Niet alleen vanwege de Bijbelse betekenis van de zeventigste herdenking. Het is belangrijk dat de Holocaust niet in de vergetelheid raakt. Het kost tijd om het zwijgen te doorbreken. Nu pas probeer ik zelf alles hierover van mijn moeder te weten te komen.”

In Israël wonen nog bijna 200.000 mensen die de oorlog hebben overleefd. Velen van hen leven onder de armoedegrens, aldus Lea Shemtov, lid van het Israëlische parlement, de Knesset. „Dat is een bittere waarheid, zo veel jaren na de oorlog.”

De Nederlandse Europarlementariër Bas Belder (SGP) sprak op uitnodiging van de organisatie als voorzitter van de Israëldelegatie van het Europees Parlement. Belder liet de hedendaagse precaire situatie van Israël zien, en de veiligheid van de Joden in de diaspora. „Deze herdenkingsbijeenkomst over de Wannseeconferentie maant ons Europeanen om voor de veiligheid van onze Joodse medeburgers in te staan.”

Na afloop beklemtoonde Belder dat het zorgdragen voor de veiligheid van de Joden geen vanzelfsprekendheid is, ook niet in het Europees Parlement. „Maar vanuit Bijbel –die we gemeenschappelijk hebben– zijn we verbonden met het Joodse volk. Het is een vanzelfsprekendheid dat we ons verantwoordelijk voelen, als voor een broer.”