21.15 uur – De redactie van het Reformatorisch Dagblad sluit het liveblog met deze update af.

21.00 uur – Een grotere interventie door door de Europese Centrale Bank is op dit moment niet nodig. Dat zei de president van de Franse centrale bank, Christian Noyer, vrijdag. „Er is geen noodzaak voor iets massievers”, aldus Noyer. De Fransman, die ook in het bestuur van de ECB zit, merkte op dat de Europese bank donderdag nog heeft besloten om de banken meer in staat te stellen geld bij de ECB te lenen. Hiermee zouden de banken staatsobligaties van noodlijdende landen kunnen kopen. De ECB maakte duidelijk niet zelf op nog grotere schaal het schuldpapier van Europese landen op te gaan kopen.

19.30 uur – De beurzen op Wall Street boekten vrijdag flinke winst. Beleggers leken tevreden over de uitkomst van de EU-top en de stemming werd gesteund door een sterk meevallend cijfer over het Amerikaanse consumentenvertrouwen. De Dow-Jonesindex noteerde 1,3 procent hoger op 12156 punten. De S&P 500 steeg 1,5 procent tot 1252 punten en technologiebeurs Nasdaq klom 1,6 procent tot 2637 punten. Handelaren verbaasden zich over de opluchting op de Amerikaanse beurzen over de EU-top. Er is volgens analisten meer nodig om de schuldencrisis op te lossen. „Eigenlijk is er niets concreet uit de ontmoeting gekomen”, aldus een handelaar.

18.45 uur – De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) vindt het positief dat tijdens de EU-top de begrotingsdiscipline van de lidstaten is aangepakt. Dat heeft de NVB vrijdag bekendgemaakt.

„De beoogde grotere internationale slagkracht past bij het internationale karakter van de financiële wereld en is uiteindelijk in het belang van Nederland. Een slagvaardig Europa is nodig voor een internationaal sterk en concurrerend Nederlands bankwezen”, reageert de vereniging. Volgens de NVB is de euro van groot belang voor de Nederlandse economie.

18.20 uur – Premier Mark Rutte en zijn collega-regeringsleiders van andere EU-landen hebben vrijdag de Europese Unie iets groter gemaakt. Met een handtekening lieten ze Balkanland Kroatië toe als 28e lidstaat per juli 2013. Kroatië zal dan meebeslissen over de EU, onder anderen met een eigen EU-commissaris. Lees hier een samenvatting.

18.16 uur – De Servische vicepremier en minister van Europese Integratie Bozidar Djelic stapt op nu de EU-top heeft besloten het Balkanland voorlopig niet de kandidaatstatus te geven. Dat zei de bewindsman vrijdag in de marge van de top in Brussel. Djelic had de afgelopen maanden geprobeerd de andere EU-landen ervan te overtuigen dat Servië klaar is voor de unie. Zo sprak hij op 10 november in Den Haag als eerste Servische minister een commissie van de Tweede Kamer toe.

16.45 uur – Minister De Jager zegt het jammer te vinden dat het Verenigd Koninkrijk zich niet wil aansluiten bij de afspraken. Eisen die de Britten stelden om toch mee te doen, waren voor Nederland onacceptabel, stelt hij. Londen zou dan een te groot concurrentievoordeel krijgen ten opzichte van andere financiële centra zoals Amsterdam. De Jager zegt dat de afspraken waarschijnlijk gewoon overeind kunnen blijven ondanks het feit dat de Britten niet meedoen. „Het wordt lastiger, maar het kan.”

16.40 uur – Minister De Jager van Financiën benadrukt dat Europa er nog niet is. Zo moeten de afspraken nog formeel vastgelegd worden en moeten landen de verdragswijziging nog voorleggen aan hun nationale parlementen. Ook moet de invulling van het noodfonds nog nader worden uitgewerkt. Een kwestie van weken of maanden, denkt De Jager. „Je kunt niet op één top zo’n hele crisis bedwingen, daar is echt wel iets meer voor nodig.”

16.35 uur – Premier Rutte stelt dat zodra de teksten van het nieuwe verdrag bekend zijn, de landen zich al gaan gedragen „alsof het al geratificeerd is.” Ook dit verdrag zal door de landen formeel moeten worden erkend, een tijdrovende procedure. De eerste verdragsteksten moeten in maart klaar zijn. Hoe Nederland er voor staat met betrekking tot de eisen die in het verdrag aan het begrotingstekort worden gesteld, kan Rutte niet zeggen.

16.00 uur –De nieuwe begrotingsafspraken in Europa zijn een enorme sprong voorwaarts, en maken het mogelijk om sancties op te leggen aan landen die van hun financiën een potje maken. Dat zei minister Jan Kees de Jager van Financiën. Dat landen totaal ontsporen, kan niet meer voorkomen met deze nieuwe afspraken, stelde De Jager. Volgens hem moet nog worden bekeken wie de nieuwe regels gaat handhaven. Nederland dringt aan op een „onafhankelijk iemand”.

15.55 uur – Premier Mark Rutte vindt een referendum over het nieuwe Europese begrotingsverdrag niet nodig. Volgens hem bestaat het pact over begrotingsdiscipline niet uit nieuwe afspraken. „Het is het sluitstuk van de invoering van de euro”, aldus Rutte. „Eindelijk regelen we wat we in het begin niet hebben geregeld.” Met het pact willen de zeventien eurolanden en alle andere EU-lidstaten die zich aansluiten strengere begrotingsdiscipline afdwingen en begrotingszondaars sancties opleggen.

14.15 uur – Herman van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, twittert dat de top bijna afgelopen is.

14.05 uur – De Franse president Sarkozy verlaat de eurotop, die volgens berichten over 30 minuten is afgelopen.

13.51 uur – Elly Blanksma, Tweede Kamerlid CDA: „De eerste geluiden die ons uit Brussel bereiken, wijzen er op dat we de goede richting uitgaan. Het gaat ons om een totaalpakket aan maatregelen. De slagkracht van het noodfonds wordt vergroot en begrotingsdiscipline wordt dwingend. Zo zullen de sancties voor het overtreden van de afspraken uit het stabiliteits- en groeipact automatischer worden doorgevoerd. Het CDA hecht eraan dat de begrotingscommissaris nu echt stevige tanden krijgt. De betrokkenheid van het IMF is vanuit het oogpunt van expertise essentieel. Ook de rol van de ECB is belangrijk om de financiële stabiliteit te waarborgen. Het mooiste zou geweest zijn dat alle 27 EU-lidstaten één conclusie zou hebben getrokken, maar dit neemt niet weg dat de 17 eurolanden een zelfstandige verantwoordelijkheid hebben om de stabiliteit van de euro te waarborgen.”

13.29 uur – David Milliband, een kopstuk binnen het oppositionele Labour en een broer van Labourleider Ed Milliband, had kritiek op het besluit van de Britse premier Cameron. „Groot-Brittannië is samen met Hongarije in een rubberboot gesprongen met daarnaast een supertanker van 25 landen”, stelde David Milliband op Twitter. Hongarije steunde de Britten aanvankelijk bij het afwijzen van het nieuwe verdrag, dat moet zorgen voor een strengere begrotingsdiscipline binnen de Europese Unie. Vrijdag schaarde Hongarije zich alsnog achter de overeenkomst.

13.26 uur – De AEX-index in Amsterdam noteert inmiddels een stevige plus van 1, 94 procent. Ook andere beurzen in Europa zijn optimistisch gestemd.

13.06 uur – Negen landen doen mee met de zeventien eurolanden om een nieuw euroverdrag te maken. Alleen Groot-Brittannië doet niet mee. Dat meldt persbureau Reuters.

13.05 uur – Het verdrag dat de leiders van de eurolanden donderdagnacht overeengekomen zijn, is op zijn best een stap in de goede richting, maar niet voldoende om de eurocrisis te bezweren. Dat stelt hoogleraar Europese studies Paul Scheffer van de universiteit van Tilburg.

12.50 uur – De eisen die de Britse premier David Cameron tijdens de EU-top over het oplossen van de schuldencrisis stelde, waren redelijk en bescheiden. Dat heeft vicepremier Nick Clegg vrijdag gezegd. Clegg is lid van de Liberaal-Democratische Partij, die met de Conservatieve Partij van Cameron in de regeringscoalitie samenwerkt. De partij van Clegg staat veel positiever tegenover de Europese Unie dan die van Cameron.

12.45 uur – Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank: „Mijn belang is dat er meer budgettaire discipline komt. Hoe dat gebeurt, of dat via een verdrag van de 27 of 17 landen is, dat is voor mij secundair. Als er maar meer discipline komt. In die zin vind ik de uitkomst verheugend.”

12.40 uur – Mario Draghi van de Europese Centrale Bank (ECB): „Laten we hopen dat de begrotingsafspraken duurzamer zijn dan het oude Groei- en Stabiliteitspact. De geschiedenis laat zien dat monetaire voorzichtigheid vaak wordt geofferd aan het politieke altaar.”

12.09 uur – Hongarije heeft meer tijd nodig om een besluit te kunnen nemen over het nieuwe verdrag dat moet zorgen voor een strengere begrotingsdiscipline binnen de Europese Unie. Dat heeft de Hongaarse premier Viktor Orban vrijdag gezegd. Hongarije en Groot-Brittannië wilden zich niet aansluiten bij een in de nacht van donderdag op vrijdag bereikt akkoord over een nieuw verdrag voor de Europese Unie. Orban stelde dat het akkoord gevolgen kan hebben voor de soevereiniteit van Hongarije en dat het Hongaarse parlement daarom de tijd moet krijgen zich over de kwestie te buigen.

12.02 uur – Ronald Plasterk, Tweede Kamerlid PvdA: „Dit is een zwaktebod. De PvdA is zwaar teleurgesteld. De regeringsleiders zijn er kennelijk niet in geslaagd om over hun eigen schaduw heen te springen. Het is een rare constructie dat er nu 25 een verdrag gaan sluiten. In feite is er sprake van een scheuring in de Europese Unie. Er zijn halve afspraken over begrotingsdiscipline en het steunfonds en helemaal geen afspraken over het beteugelen van de financiële sector. We hopen dat dit akkoord iets zal doen om de acute crisis te bezweren, maar er moet heel wat meer gebeuren. Het is opvallend om te zien dat Merkel en Sarkozy aan de ene kant en Rutte aan de andere kant elkaar tegenspreken over het overdragen van bevoegdheden.”

11.53 uur – De opstelling van de Britse premier Cameron tijdens de EU-top afgelopen nacht is niet verrassend. Dat schrijft buitenlandredacteur Evert van Vlastuin vrijdag in het Reformatorisch Dagblad.

11.22 uur – Volgens Reuters overweegt Ierland een referendum over de uitkomsten van de eurotop.

11.12 uur – Het lijkt erop dat de Europese regeringsleiders zich meer richten op het voorkomen van een nieuwe schuldencrisis dan op het bestrijden van de huidige, vindt macro-econoom Maarten Leen van ING. „De resultaten tot nu toe zijn mager. In rapportcijfers: een 6-”, aldus de hoofdeconoom van de bank in reactie op de afspraken die vrijdagochtend op de EU-top in Brussel zijn gemaakt. „Het enige nieuwe is, naast het streven naar begrotingsevenwicht, dat er automatische sancties komen als de EU-lidstaten hun begroting niet in de hand houden. Dat is wel goed. De criteria en de mogelijkheden om landen te beboeten zijn er al, maar daar zit nu nog een politieke toets in die in het verleden is misbruikt”, aldus Leen.

10.49 uur – Kroatië heeft vrijdagmorgen in Brussel het verdrag over toetreding tot de Europese Unie ondertekend. Na bekrachtiging door alle lidstaten kan Kroatië vanaf 1 juli 2013 lid zijn van de unie.

10.47 uur – Jolande Sap, fractievoorzitter GroenLinks: „GroenLinks is ontgoocheld over het europact dat is gesloten. Een europact buiten de Europese Unie om maakt het bestuur van de eurozone nog onoverzichtelijker dan het al is. Het wordt bijzonder moeilijk om de Europese Commissie de voorziene rol te geven bij het afdwingen van begrotingsdiscipline en economische convergentie. Te vrezen valt dat sancties niet sneller opgelegd zullen worden, zoals de bedoeling was, maar juist ten prooi vallen aan gesoebat tussen regeringen. Het Europees Parlement dreigt helemaal buitenspel te worden gezet. Rutte heeft wat uit te leggen.”

10.13 uur – Volgens de werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland is met het bereikte akkoord van 17 eurolanden „een belangrijke stap gezet naar rust in de eurozone.”

10.04 uur – De Amsterdamse beurs noteert inmiddels een plus van 0,7 procent.

9.21 uur – De uitkomst van de EU-top in Brussel is een „slappe hap.” D66-leider Alexander Pechtold zei dat vrijdagochtend op BNR Nieuwsradio. „Sinds juli zijn we bezig, eerst met de Grieken, nu met onze eigen economie. Wat nodig is, is Europa af te maken.” Volgens hem moet er meer politieke samenwerking komen.

9.07 uur – De AEX-index opende vrijdag 0,8 procent lager, maar krabbelde later weer wat op.

8.55 uur – China hoopt dat de maatregelen die de Europese leiders tijdens de EU-top hebben genomen, leiden tot een stabilisering van de financiële markten. Het besluit van de eurolanden om een nieuw verdrag te sluiten met een strengere begrotingsdiscipline moet het vertrouwen kunnen herstellen, aldus een verklaring van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken vrijdag.

8.40 uur – Sarkozy: Groot-Brittannië stelde „onaanvaardbare voorwaarden” bij het bereiken van het nieuwe akkoord over een strengere begrotingsdiscipline. Volgens Sarkozy wilde de Britse premier David Cameron dat in het nieuwe verdrag een protocol zou komen dat Groot-Brittannië zou vrijstellen van een aantal regels rond financiële diensten. „We konden dat niet accepteren”, zei Sarkozy. „Een deel van de ellende in de wereld is het gevolg van de deregulering van de financiële sector.”

8.25 uur – De koers van de euro staat onder druk na de eerste dag van de eurotop.

8.23 uur– De Europese schuldencrisis houdt de financiële markten en de politiek al bijna twee jaar in een ijzeren greep. Lees hier een chronologisch overzicht.

7.53 uur – Lees hier het nieuws over het permanente noodfonds ESM.

7.15 uur – Kroatië ondertekent vrijdag toetredingsverdrag tot EU. Het land treedt op 1 juli 2013 toe. Servië wordt op zijn vroegst volgend jaar maart kandidaat-lid van de Europese Unie.

7.01 uur – Het akkoord houdt in dat landen die hun begrotingstekort niet tijdig onder de 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) verminderen, voortaan automatisch een sanctie krijgen. Verder moet het structurele begrotingstekort onder 0,5 procent van het bbp moet blijven. Voor landen die een schuldenberg hebben die lager is dan 60 procent van het bbp, mag het tekort hoger oplopen.

6.55 uur – Het is een moeilijke maar juiste beslissing te weigeren het EU-verdrag te wijzigen, zei Britse premier David Cameron.

6.35 uur – Lees hier een statement van de regeringsleiders, dat vanmorgen uitging.

6.30 uur – Lees hier een samenvatting van het nieuws rond het nieuwe euroverdrag.

5.51 uur – Groot-Brittannië en Hongarije doen niet mee aan nieuwe euroverdrag. De positie van Zweden en Tsjechië is nog onzeker.

5.43 uur – Rutte: Internationaal Monetair Fonds krijgt 200 miljard extra.

5.43 uur – Permanent Europees noodfonds ESM gaat in juli van start.

5.37 uur – Premier Rutte: De 17 eurolanden gaan een apart, eigen verdrag sluiten om strengere begrotingsdiscipline af te dwingen.

22.30 uur – Dit liveblog wordt morgenochtend weer aangevuld.

22.16 uur – De beurzen in New York zijn donderdagavond met flinke verliezen gesloten. Beleggers waren teleurgesteld dat de Europese Centrale Bank (ECB) geen plannen aankondigde om de opkoop van obligaties van zwakke eurolanden te verruimen. De toonaangevende Dow-Jonesindex noteerde aan het einde van de handel 198,67 punten (1,6 procent) lager op 11.997,70 punten. De breed samengestelde S&P 500 zakte 26,66 punten (2,1 procent) tot 1234,35 punten en de technologiebeurs Nasdaq ging 52,83 punten (2 procent) omlaag tot 2596,38 punten. Net als eerder in Europa moesten vooral financiële aandelen het ontgelden.

21.54 uur – Duitsland zou volgens persbureau BBG ook afstand nemen van de door de Financial Times gepubliceerde tekst uit de ontwerp-slotverklaring van de top die suggereert dat het tijdelijke noodfonds ESFS en het permanente noodfonds EFSF tijdelijk naast elkaar zouden gaan bestaan.

21.45 uur Duitsland maakt direct korte metten met door Reuters verspreidde gerucht dat het nog op te tuigen permanente noodfonds voor eurolanden, het ESM, een bankvergunning zou krijgen. De beurskoersen in Amerika, die aanvankelijk opleefden op basis van het gerucht, duiken meteen weer naar beneden.

21.38 uur – Persbureau Reuters komt met een zo mogelijk nog verstrekkender gerucht dan dat van de Financial Times. Volgens Reuters overwegen Europese regeringsleiders om het noodfonds voor eurolanden, het ESM, een bankvergunning te geven. Hiermee kan het fonds onbeperkt geld trekken bij de Europese Centrale Bank. De veelgenoemde “bazooka” die nodig is om de crisis te beteugelen kan op die wijze zo groot worden gemaakt als men wil.

21.32 uur – De Britse zakenkrant Financial Times heeft een eerste ontwerp van de slotverklaring van de Europese top in handen gekregen. In het zes pagina’s tellende document zou het plan staan om het tijdelijke noodfonds EFSF dat uiterlijk in 2013 over zou gaan in het permanente noodfonds ESM twee jaar lang naast dit ESM te laten bestaan. Dat zou betekenen dat er aan de noodpot om zwakke eurolanden in nood bij te staan in één klap 200 miljard euro wordt toegevoegd.

20.32 uur – Duitsland dreigt op de eurotop in Brussel het onderspit te delven, meldt althans een bron in Brussel aan een journalist van persbureau Reuters. Onder de 27 EU-lidstaten zou consensus groeien over de route die EU-president Herman Van Rompuy wil bewandelen. In tegenstelling tot de Duitse voorkeur voor een verdragsverandering, wil deze de eurolanden meer begrotingsdiscipline opleggen via een minder verstrekkende en tijdrovende protocollaire wijziging.

20.20 uur – De 27 Europese regeringsleiders zijn donderdagavond uiterst verdeeld begonnen aan hun informeel overleg tijdens een diner voorafgaand aan de top die officieel vrijdagmorgen begint. De onenigheid spitst zich toe over de vraag of er wel of geen wijziging van het Europees Verdrag nodig is om landen meer begrotingsdiscipline op te leggen en eventueel te straffen. De Duitse bondskanselier Merkel en de Franse president Sarkozy zijn voorstanders van zo’n verdragswijziging. Maar volgens EU-president Herman Van Rompuy gaat daarmee teveel tijd verloren en kunnen er al veel belangrijke zaken geregeld worden, zonder verdragswijziging. Met name de niet-eurolanden uit de EU keren zich tegen een tijdrovende verdragswijziging, zoals de Zweedse premier Fredrik Reinfeldt. Zijn Britse collega David Cameron dreigt zelfs met een veto.

20.15 uur – De Amerikaanse president Obama heeft donderdagavond gezegd dat de Europese Unie „rijk genoeg” is om de schuldencrisis zelf aan te pakken „Er is geen reden waarom dit probleem niet kan worden opgelost”, aldus Obama.

20.10 uur – Denemarken, dat geen deel uitmaakt van de eurozone, is bereid het Internationaal Monetair Fonds (IMF) 5,4 miljard euro te lenen om de eurocrisis tegen te gaan, zo stelde premier Helle Thorning-Schmidt donderdagavond. De Deense politica zei te hopen dat de 27 landen van de Europese Unie steun bij elkaar zoeken. Denemarken staat ook open voor het aanpassen van Europese verdragen „als dat een deel van de oplossing is.”

19.55 uur – De ChristenUnie reageert verbolgen op het feit dat de Tweede Kamer donderdagmiddag een motie van SP en CU heeft verworpen die wilde regelen dat Nederland en andere kleine landen in de eurozone een veto zouden behouden over uitbetalingen uit het nieuwe permanente noodfonds ESM dat straks het tijdelijke noodfonds EFSF moet vervangen. De partijen kregen voor die wens alleen steun van de Partij voor de Dieren en de PVV. Tot op heden kunnen alle landen die geld storten in het fonds een veto uitspreken over de besteding van de middelen, maar Merkel en Sarkozy stellen voor dat besluiten over het noodfonds in de toekomst met een meerderheid van stemmen (85 procent) worden genomen om besluitvorming niet te vertragen. CU-Kamerlid Schouten zegt het onbegrijpelijk te vinden dat de Kamer haar rechten opgeeft. „We mogen straks wel geld storten in het noodfonds, maar hebben geen poot om op te staan als het in onze ogen verkeerd besteed wordt.” Nederland maakte onlangs nog gebruik van het vetorecht door te eisen dat er geen nieuwe lening naar Griekenland zou gaan wanneer het land zou vasthouden aan de door voormalig premier Papandreou geuite wens tot een referendum over de noodsteun van Europa.

19.34 uur – De Duitse bondskanselier Merkel zei donderdagavond bij aankomst op de Europese top in Brussel dat „de geloofwaardigheid van de euro” moet worden hersteld. Ze sprak ook over de noodzaak om de Europese verdragen zodanig te veranderen dat er een „stabiliteitsunie” ontstaat. Ze zei een belangrijke stap in die richting te verwachten, van de 17 eurolanden met enkele of alle 27 EU-lidstaten.

18.48 uur – Aan de vooravond van de Europese top ontvouwt de Europese bankentoezichthouder EBA de resultaten van een test onder 71 banken in Europa die uitwijst of ze sterk genoeg zijn om schokken op te vangen of dat ze extra kapitaal nodig hebben. De Nederlandse banken ING, ABN AMRO en Rabobank zijn geslaagd voor de test en hebben geen extra kapitaal nodig. SNS Bank heeft volgens EBA echter een kapitaaltekort van 159 miljoen euro. In totaal komen Europese banken volgens EBA 114,7 miljard euro tekort om te kunnen voldoen aan de aangescherpte normen die gelden vanaf eind juni.

18.40 uur – De vakbonden FNV, CNV en MHP hebben premier Rutte donderdagavond in een brief opgeroepen bij de besluitvorming over de aanpak van de schuldencrisis „de sociale rechten van werknemers niet uit het oog te verliezen.” Volgens de bonden is „de grondslag van de Europese samenwerking meer dan alleen de redding van de euro en het herstellen van de rust op de financiële markten.”

18.01 uur – Direct voor het begin van de Europese top donderdagavond in Brussel over de schuldencrisis, komen de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Nicolas Sarkozy nog eens bij elkaar. Zij gaan overleggen met de voorzitter van de eurogroep, Jean-Claude Juncker, Europees president Herman Van Rompuy en de voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso. Volgens diplomaten schuiven ook de president van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi, en de president van het Internationaal Monetair Fonds, Christine Lagarde, aan. De groep kwam midden oktober in het Duitse financiële centrum Frankfurt voor het eerst bij elkaar.

17.29 uur – Het probleem waar Rutte op doelt is de toenemende spanning tussen de 17 landen van de eurozone en de tien EU-landen die daar niet bij horen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Polen. Zo zijn de Britten bijvoorbeeld fel tegen de wijziging van het EU-verdrag die Merkel en Sarkozy voor ogen hebben. Volgens zowel Rutte als De Jager is het voor Nederland minder van belang of er wordt gekozen voor een verdragswijziging (wat langer duurt) of dat de afspraken alleen via een protocol (wat sneller kan) worden vastgelegd. Mits de hardere begrotingsafspraken maar worden verankerd met onafhankelijk toezicht en automatische sancties.

17.25 uur – De Nederlandse premier Rutte is zojuist gearriveerd in Brussel voor de Europese top. Hij laat weten de Europese Unie van 27 landen graag bij elkaar te willen houden en niet alleen stappen te zetten met de 17 eurolanden. „Het is voor de toekomst ook belangrijk dat we landen als het Verenigd Koninkrijk, Zweden, de Baltische staten en Polen erbij houden”, aldus Rutte.

17.17 uur – In een interview met Het Financieele Dagblad laat de Nederlandse staatssecretaris De Jager kort voor de eurotop weten dat hij geen definitief besluit verwacht over het noodfonds waarmee schuldenlanden in de eurozone van noodsteun moeten worden voorzien. In het beste geval nemen de regeringsleiders de komende 24 uur in Brussel een politiek besluit op hoofdlijnen, maar zelfs dat is niet zeker, aldus de CDA-bewindsman, die hoopt afspraken te kunnen maken over „meer budgetdiscipline, bezuinigen en hervormen en voldoende vangnet voor landen en banken.”

17.08 uur – Waar regeringsleiders het in Brussel doen voorkomen alsof de schuldencrisis is opgelost met strengere begrotingsregels, is dat volgens verschillende economen verre van het geval. Zo hamert de Amerikaanse econoom Paul Krugman er al langer op dat –naast massale interventie door de ECB– de crisis slechts kan worden gepareerd wanneer de huidige macro-economische onbalans (landen als Duitsland exporteren teveel, landen als Spanje en Portugal veel te weinig) wordt hersteld. In zijn weblog voor The New York Times schrijft hij donderdagmiddag dat Duitsland ernaast zit met het hameren op strengere begrotingsdiscipline en bezuinigingen in Europese schuldenlanden. Dit maakt de huidige onbalans en daarmee de problemen voor de eurozone in zijn ogen eerder groter dan kleiner. De enige oplossing is daarom volgens Krugman: meer Duits geld naar Zuid-Europa.

16.40 uur – Kort voordat in Brussel de top van start gaat waarop de eurocrisis moet worden beteugeld, ontstaat er heibel omtrent het zogenoemde vetorecht bij beslissingen rond het Europees noodfonds ESM. Dit permanente noodfonds, waarmee schuldenlanden tijdelijk noodsteun kan worden verstrekt, moet uiterlijk in 2013 het tijdelijke noodfonds EFSF vervangen. Nu is het nog zo geregeld dat alle landen, klein en groot, akkoord moeten gaan met beslissingen die worden genomen rond dit ESM. De Duitse bondskanselier Merkel en de Franse president Sarkozy willen dit terugdraaien om te voorkomen dat één enkel land (zoals Slowakije onlangs) besluitvorming kan frustreren. Donderdagmiddag heeft het Finse parlement echter bepaald dat de afschaffing van het vetorecht in strijd is met de grondwet van het land.

16.17 uur – Minister Jan Kees de Jager (Financiën) denkt dat de schuldencrisis in Europa na de top van EU-leiders donderdag en vrijdag nog niet voorbij is. „Dit heb je niet op één top opgelost”, zei De Jager donderdag vanuit Marseille tegen het ANP. De CDA-minister is het niet eens met de onheilspellende woorden van Sarkozy, die donderdag stelde dat het risico dat Europa uit elkaar valt nog nooit zo groot is geweest. De Jager ziet wel dat het „gevoel van urgentie” in Europa is toegenomen. „Er werd lang gedacht dat de crisis is op te lossen met meer geld. Inmiddels is iedereen hier in Marseille ervan overtuigd dat begrotingsdiscipline en begrotingstoezicht nodig zijn.”

16.02 uur – RTL Nieuws zet nog een keer op een rijtje waar het om draait, zometeen in Brussel. Of de crisis voorbij is na vrijdag? „Nee, dat is uitgesloten.”

15.38 uur – In New York zijn de beurzen donderdag lager geopend. Net als in Europa werden Amerikaanse beleggers steeds nerveuzer in aanloop naar de cruciale eurotop, die later op de dag in Brussel begint. De Dow-Jonesindex noteerde kort na aanvang van de handel 0,4 procent lager op 12.152 punten.

15.37 uur – Wat NRC Handelsblad betreft gaat het bij de EU-top om een nieuw Europees verdrag. De middagkrant kopt: ”Nieuw verdrag EU wordt inzet van top”. Het gaat daarbij volgens de krant om de vraag of de Europese leiders besluiten tot een drastische wijziging van de verdragen of dat ze er voor kiezen de euro op een andere manier te versterken. Op de top moet blijken of bondskanselier Angela Merkel de rest van de EU meekrijgt in wat zij beschouwt als het belangrijkste recept tegen de eurocrisis: het principe van begrotingsdiscipline voor eens en voor altijd juridisch vastleggen, door middel van een wijziging in het verdrag.

15.23 uur – De maatregelen die Draghi donderdagmiddag heeft afgekondigd om banken van voldoende kapitaal te voorzien, moeten een herhaling van de kredietcrisis in 2008 voorkomen. Op de financiële markten overheerst echter teleurstelling omdat de Italiaan in zijn speech tevens duidelijk maakte dat de ECB niet massaal staatsobligaties van schuldenlanden als Italië en Spanje zal opkopen. In de achterliggende dagen was de hoop gegroeid dat de ECB die onconventionele stap zou zetten om de groeiende schuldencrisis te helpen beteugelen. Draghi leek daarnaast ook uit te sluiten dat de ECB geld uitleent aan het Internationaal Monetair Fonds (IMF) dat dit vervolgens weer uit zou kunnen lenen aan Europese schuldenlanden.

15.10 uur – De speech van ECB-president Draghi doet de koers van de euro geen goed. Binnen een half uur verliest de Europese eenheidsmunt ruim 1 cent tegenover de dollar en tuimelt van 1,346 naar 1,33 dollar. De val heeft mogelijk te maken met de opmerkingen die Draghi maakt over de groeiverwachting. Draghi ziet „substantiële neerwaartse risico’s” voor de economie en verlaagt de onderkant van de bandbreedte van zijn groeiverwachting voor 2012 van 0,4 naar -0,4 procent.

15.01 uur – Tijdens een toelichting op het rentebesluit van donderdagmiddag stelt ECB-president Mario Draghi extra stappen te zullen ondernemen om meer krediet ter beschikking te stellen aan banken die in moeilijkheden verkeren vanwege de Europese schuldencrisis. Banken kunnen volgens Draghi tegen een laag tarief net zo veel geld lenen als ze willen bij de ECB voor een periode van drie jaar. Ook verlaagt hij de reserve die banken moeten aanhouden bij de ECB en versoepelt hij de eisen die de centrale bank stelt aan onderpand dat het van banken accepteert. Eerder op de dag maakte de ECB al bekend, zoals verwacht, de rente te verlagen van 1,25 naar 1 procent.

14.54 uur – De Franse president Sarkozy stelt enkele uren voor het begin van de Europese top donderdagavond in Brussel dat regeringsleiders nog één kans hebben om de schuldencrisis aan te pakken. „Er komt geen tweede kans”, aldus Sarkozy. „Nooit is het risico op het uiteenvallen van Europa zo groot geweest. Europa resteert nog enkele weken.”

14.39 uur – De Belgische krant De Morgen rept over ”Pokeren met de euro”. „De euro is intussen letterlijk een gokspel geworden. Bij het Britse kantoor William Hill kunnen gokkers inzetten op het verdwijnen van de euro tegen eind 2012.”

14.28 uur – NRC Handelsblad zet de hoofdrolspelers van de EU-top op een rijtje, plus wat hun inzet voor de komende dagen is.

14.11 uur – De agenda voor de top is als volgt: donderdagavond omstreeks 18.45 uur arriveren de regeringsleiders in Brussel waar ze vanaf 19.30 tot circa 22.30 uur tijdens een informeel diner spreken over de financiële crisis. Tijdens dit diner, waarbij ook ECB-president Draghi aanschuift, licht EU-president Herman Van Rompuy zijn voorstellen over de aanpak van de crisis toe. Vrijdagochtend rond 11.00 uur zullen de regeringsleiders het officiële overleg aanvangen.

13.47 uur – De Europese Centrale Bank (ECB) heeft de rente donderdag zoals economen verwachtten verlaagd van 1,25 naar 1 procent. Het is de tweede renteverlaging op rij. ECB-president Mario Draghi verraste de financiële markten in november, daags na zijn aantreden, met een verlaging van 1,5 procent naar 1,25 procent.

13.39 uur – Rusland maakt zich grote zorgen over de Europese schuldencrisis die de eurozone dreigt op te breken. Dat heeft president Dmitri Medvedev donderdag gezegd in aanloop naar de eurotop later op de dag. „Wij zijn erg bezorgd over deze kwestie omdat het invloed heeft op de situatie in heel de wereld en ook ons land”, aldus Medvedev. De Tsjechische president Vaclav Havel, een groot tegenstander van de euro, sloot zich aan bij zijn Russische collega. Om de schuldenproblematiek op te lossen is volgens hem een verregaande economische en politieke transformatie van Europa noodzakelijk.

13.15 uur – Ook de kredietbeoordeling van de Europese Unie (EU) in zijn geheel en grote banken in de eurozone staat onder druk. Kredietbeoordelaar Standard & Poor’s (S&P) waarschuwde dat de AAA-beoordeling van de EU mogelijk omlaag gaat. Eerder werden er al veel lidstaten gewaarschuwd. Een woordvoerder van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, reageerde donderdag verbaasd op de plannen van S&P’s. „De begroting van de EU heeft een speciale status, zonder tekorten of schulden. Dit ziet er erg bizar uit.”

12.56 uur – Franse banken moeten in totaal 7 miljard euro aan vers kapitaal aantrekken om te voldoen aan de door bankentoezichthouder EBA vereiste kapitaalratio van 9 procent. Dat schreef de Franse krante Le Monde donderdag op basis van een bron in de banksector. Volgens de bron zullen de banken niet bij de Staat aankloppen voor extra geld, ervan uitgaande dat een nieuwe financiële schok uitblijft.

12.53 uur – Kredietbeoordelaar Standard & Poor’s gaat niet uit van een scenario waarin de eurozone uiteenvalt. Dat heeft de topeconoom voor Europa van het Amerikaanse bedrijf, Jean-Michel Six donderdag gezegd. Maandag dreigde S&P met een verlaging van de kredietstatus van 15 van de 17 eurolanden. Of dat daadwerkelijk gebeurt, hangt volgens de kredietbeoordelaar in belangrijke mate af van de uitkomsten van de eurotop over de schuldencrisis die donderdag en vrijdag wordt gehouden in Brussel.

12.05 uur – Een Grieks plan om het aantal ambtenaren en de bureaucratie in het land terug te brengen lijkt te mislukken. De overheid deed eerder de belofte om 30.000 overheidsbanen te schrappen tegen eind 2011 om in aanmerking te komen voor noodleningen van de EU en het IMF. Tot nu toe zijn er echter nog geen 5000 ambtenaren vertrokken, meldde het Griekse dagblad Ta Nea donderdag. Daar komt bovenop dat van de nog geen 5000 ambtenaren die wel vertrekken, er bijna 4000 hun ontslag hebben ingediend om met vervroegd pensioen te kunnen. Dat zou de staat bijna 2 keer zoveel kosten.

12.00 uur – Commentaar in het Reformatorisch Dagblad: „Zo langzamerhand groeit het besef dat het besluit tot invoering van een gezamenlijke munt wel eens niet zo verstandig geweest kan zijn. Die gedachte leeft niet alleen bij uitgesproken tegenstanders van het verenigd Europa, maar wordt ook zonder enige terughoudendheid uitgesproken door verschillende economen en financiële experts. En dat is niet zonder risico, want daarmee wordt het vertrouwen in de munt, dat toch al slinkt, verder ondergraven.” Lees hier het volledige commentaar.

11.57 uur – De Europese muntunie staat op het spel, betoogt economieredacteur Arie de Rooij in het Reformatorisch Dagblad. Lees hier zijn artikel.

11.42 uur – De Europese beurzen noteerden donderdag overwegend licht hoger. Beleggers wachten gespannen op de cruciale EU-top, die donderdagavond in Brussel begint, en het rentebesluit van de Europese Centrale Bank (ECB). De AEX-index in Amsterdam stond aan het einde van de ochtendhandel 0,2 procent hoger op 304,88 punten. De MidKap-index zakte echter 0,8 procent tot 463,64 punten. De beurzen in Parijs, Frankfurt en Londen stegen tussen 0,3 en 0,6 procent.

11.14 uur – Japan zou het verstrekken van nieuwe leningen aan het IMF overwegen als de situatie daarom vraagt. Dat zei donderdag een Japanse overheidsfunctionaris. Hij reageerde op berichten dat het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een fonds wil opzetten om de eurozone te helpen. De functionaris sprak echter een eerder bericht in de Japanse zakenkrant krant Nikkei tegen dat de G-20 landen al bezig zijn om binnen het IMF een fonds van 600 miljard dollar (bijna 450 miljard euro) op te zetten. „Het is een speculatie tussen veel andere speculaties”, aldus de ambtenaar. Eerder spraken ook Zuid-Korea, Canada en het IMF zelf ook tegen dat er een IMF-noodfonds voor de eurozone wordt opgetuigd.

11.00 uur – De Luxemburgse premier Jean-Claude Juncker, tevens voorzitter van de eurogroep, waarschuwt de Britten om niet dwars te gaan liggen tijdens de komende EU-top over de redding van de euro. Dat meldde hij donderdag op de Franse radio. „Er moet een akkoord komen”, aldus Juncker. De Britten kunnen volgens hem niet pagina’s met mitsen en maren dicteren waarin zij een uitzonderingspositie claimen. Groot-Brittannië wordt door velen gezien als een lastig te overtuigen partner in de zoektocht naar oplossingen voor de schuldencrisis.

10.48 uur – De voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso, dringt er bij de EU op aan om „er alles aan te doen” om de euro te redden. „De hele wereld kijkt hiernaar. Het is extreem belangrijk dat we gezamenlijk, dus de hele EU, laten zien dat de euro niet meer teruggedraaid kan worden”, aldus Barroso.

9.55 uur – Een aantal centrale banken in Europa bereidt zich voor op het mogelijke vertrek van landen uit de eurozone en op het uiteenvallen van de muntunie. Dat schreef The Wall Street Journal donderdag op basis van bronnen. Ten minste een van de centrale banken, die van Ierland, onderzoekt naar verluidt of het toegang tot drukpersen moet veiligstellen in het geval er nieuwe bankbiljetten gedrukt moeten worden. Andere centrale banken, waaronder de Zwitserse, zouden bekijken of ze de euro door een andere munt moeten vervangen als ijkpunt voor de waarde van hun eigen valuta.

9.44 uur – De Chinese kredietbeoordelaar Dagong heeft donderdag de waardering voor de staatsleningen van Frankrijk verlaagd. Eerder deze week verlaagde de Chinese firma al de kredietwaardering van Italië. Dagong ziet een „economische vertraging die erger en langduriger is dan verwacht.”

8.30 uur – De euro kan ineenstorten en Europa valt uit elkaar als de politieke leiders er niet snel in slagen een oplossing te vinden voor de schuldencrisis. Daarvoor heeft de Franse minister voor Europese Zaken, Jean Leonetti, donderdag gewaarschuwd. „De situatie is ernstig in de Europese Unie”, aldus de minister. Hij deed zijn uitspraken in aanloop naar de eurotop donderdag en vrijdag. Over het slagen van de Europese top bestaan steeds meer twijfels.

7.40 uur – De Chinese economie, de op een na grootste ter wereld, zwakt volgend jaar af tot een groei van 8,9 procent. Dat voorspelt de vooraanstaande Chinese denktank Chinese Academy of Social Sciences (CASS) donderdag. De oorzaak van de groeivertraging ligt volgens de wetenschappers bij de problemen in Europa en de Verenigde Staten.

Lees hier het liveblog over de Europese top eind oktober 2011.