Op 10 november klonk voor de eerste keer sinds de stichting van de Turkse republiek in 1923 weer de oproep van de islamitische muezzin vanaf de voormalige Aya Sofia in het Turkse stadje Izmit (het oude christelijke Nicea). In het Westen bleef de opening van de nieuwe moskee vrijwel onopgemerkt, maar voor de christelijke gemeenschap in Turkije is ze reden tot zorg. Dat de omgedoopte kerk juist tijdens het islamitische Offerfeest in gebruik werd genomen, is niet zonder betekenis.

Concilie

Het stadje Nicea veranderde na de Turks-Osmaanse veroveringen van naam en heet nu Izmit. De Aya Sofia in Nicea dient ook vooral niet verward te worden met de wereldberoemde Aya Sofia in Istanbul. Nicea en zijn Aya Sofia nemen echter een bijzondere plaats in binnen de christelijke geschiedenis. Het was in Nicea dat in het jaar 325 het eerst grote oecumenische concilie plaatsvond, bij elkaar geroepen door keizer Constantijn. En het was in 787 dat kerkleiders van Oost en West zich wederom verzamelden in Nicea. Het zou de laatste keer zijn voor het grote schisma tussen Oost en West. Dat verklaart waarom vooral onder oosterse christenen de naam van de Aya Sofia in Nicea een speciale klank heeft. Nicea herinnert aan de lang vervlogen tijden dat de kerk van Oost en West nog één was.

De Aya Sofia van Nicea onderging hetzelfde lot als zo veel andere kerken in het Byzantijnse Rijk. Nicea werd in het jaar 1331 veroverd door de Osmaanse legers en de Aya Sofia werd vervolgens veranderd in een moskee. Om aan het begin van de 20e eeuw met de komst van de Turkse seculiere republiek van Kemal Atatürk te worden omgedoopt tot museum.

Dat de oude Aya Sofia in Nicea nu weer als moskee zal worden gebruikt roept bij de christenen in Turkije veel vragen op over de intenties van premier Tayyib Erdogan en zijn islamitische AK-partij. Vooral omdat Erdogan enkele maanden geleden aan het einde van de ramadan christelijke en joodse leiders beloofde dat de Turkse staat oneigenlijk en onrechtmatig geconfisqueerde kerkelijke en joodse bezittingen zou teruggeven. Een uitspraak die vele christenen in Turkije indertijd reeds met de nodige scepsis aanhoorden. De recente gebeurtenissen in Nicea lijken hun achterdocht te bevestigen.

Het groene licht om de Aya Sofia in Nicea weer als moskee in gebruik te nemen werd gegeven door Mehmet Gormez, die aan het hoofd staat van het Turkse Directoraat voor Religieuze Zaken. Er wordt door sommigen wel beweerd dat Erdogan deze stap nam als een concessie aan de haviken binnen zijn partij die het christendom vijandig gezind zijn. Zoals vicepresident Bulent Arinc, die vorige week donderdag persoonlijk aanwezig was bij de ingebruikneming van de Aya Sofia als moskee. Bij de plechtigheid hield Bulent Arinc een toespraak, waarin hij onder meer opmerkte dat het nieuwe islamitische gebedshuis „het resultaat is van een verovering. Een kerk mag worden getransformeerd tot moskee.” Op deze wijze zou Erdogan proberen om de meer fundamentalistische stroming binnen zijn AK-partij te pacificeren.

Christenen in Turkije wijzen er echter op dat de Turkse staat vorig jaar al de minaret die aan de Aya Sofia is gebouwd, volledig liet restaureren. Wat veel meer wijst in de richting van een vooropgezet en doelgericht plan.

Het opnieuw in gebruik nemen van de Aya Sofia als moskee is ook binnen Turkije niet onomstreden. Kunsthistorici wijzen op het unieke karakter van deze kerk en haar belangrijke plaats binnen de geschiedenis van het christendom. Professor Selmuk Mülayin van de universiteit van Marmara sprak bovendien de vrees uit dat het zou kunnen leiden tot een golf van protesten in het Westen.

Toerisme

Ook de Kamer van Koophandel in Izmit had bedenkingen. De plaats leeft namelijk vooral van het toerisme en onder de toeristen zijn veel christelijke pelgrims die de kerk komen bezoeken. Deze belangrijke inkomstenbron zou wel eens kunnen opdrogen als de kerk een moskee blijkt te zijn geworden.

De christelijke gemeenschappen in Turkije ten slotte zien de nieuwe moskee vooral als een weinig bemoedigend signaal voor de nabije toekomst. Omdat deze Turkse boodschap aan de christenen tijdens het Offerfeest sterk contrasteert met de boodschap van de laatste ramadan.