Duidelijk is dat er raakvlakken zijn tussen het gedachtengoed van Wilders en Breivik. Beiden verzetten zich tegen de islam en de multiculturele samenleving.

Zelf liet Wilders dinsdag weten dat hij is „vervuld met walging” over de terreurdaden in Noorwegen. „De PVV noch ik zijn verantwoordelijk voor een eenzame, verknipte idioot die de vredeslievende anti-islamidealen op gewelddadige manier misbruikt.”

Schiep Wilders met zijn strijd tegen de islam een voedingsbodem waarop Breivik tot zijn moorddaden kon komen?

Prof. dr. Herman van Gunsteren, emeritus hoogleraar politieke theorieën in Leiden en auteur van onder meer het boek ”Gevaarlijk veilig” (2004, over terreurbestrijding en democratie): „Ik vind dat Wilders geen verwijt treft. Mensen die geweld plegen, blijven daar zelf verantwoordelijk voor. Breivik heeft onschuldigen vermoord. Dáár gaat het om. Al het gemekker over zijn ideologie vind ik eigenlijk niet interessant. Geven we zo’n man niet te veel gratis reclame?

Ik vind het heel belangrijk dat Wilders zelf duidelijk afstand neemt van geweld. Ik heb dat eerder ook PVV-ideoloog en Kamerlid Bosma geadviseerd: „Als uw partij met de nazi’s vergeleken wordt, zorg dan dat je de verschillen duidelijk benoemt. De PVV oefent geen intimidatie en geweld op straat uit.” Wel zie je dat de partij bepaalde figuren aantrekt. Kijk alleen maar naar bepaalde vechtschooltypes in de Kamerfractie.”

Politicoloog prof. dr. Meindert Fennema, onderzoeker rechts-extremisme en auteur van ”Geert Wilders. Tovenaarsleerling” (2010): „Iemand als Breivik is een geïsoleerde man zonder hoop. Een desperado. Ik denk dat Wilders juist géén voedingsbodem vormt voor geweld. Zijn partij kanaliseert, via de geweldloze weg, gevoelens die er leven in de maatschappij. Onderzoek wijst uit dat geweld uit extreem-rechtse en extreem-linkse hoek meer kans krijgt als er geen partij is waar mensen hun gevoelens van onvrede geuit zien. Daarom ben ik blij met de PVV, hoezeer ik als GroenLinkser zijn denkbeelden ook kan bestrijden. De anti-islamagenda van Wilders is voor een deel gebaseerd op angst. Maar het is de omgekeerde wereld om te zeggen dat Wilders daarvoor verantwoordelijk is. Radicale moslims die aanslagen plegen, veroorzaken de grootste angst.”

Eurocommissaris Malmström maakt zich zorgen over politieke groeperingen die negatief zijn over de islam. Die zorgen volgens haar voor een negatief klimaat.

Van Gunsteren: „Ik moet niets hebben van die verhalen over klimaat en voedingsbodem. In Europa kennen we vrijheid van meningsuiting. Je mag de gekste ideeën naar voren brengen. Zeker politici moeten veel kunnen zeggen. Ze mogen voorstellen doen die in strijd zijn met de wet. In een democratie hebben anderen dan weer het recht om daar fel tegen in te gaan.”

Fennema: „Ik maak me ook zorgen over dat klimaat. Maar ik ben ervan overtuigd dat gevoelens van onvrede over immigratie er eerst waren en dat daarna partijen zoals de PVV zijn opgericht.”

Critici zullen zeggen: Populistische leiders kunnen in een volk beangstigende krachten losmaken.

Van Gunsteren: „In een democratie moeten we elkaar met woorden bestrijden. We moeten geen gedachtenpolitie willen. Alleen als er een direct verband is tussen iemands uitspraken en de kwalijke gevolgen daarvan, moet je iemand strafrechtelijk aanpakken. Denk aan een situatie waarbij iemand in een vol theater ”Brand!” roept, waarna er paniek uitbreekt en gewonden vallen.”

Fennema: „Het alternatief is partijen te verbieden of er geen aandacht aan te besteden. Dat leidt er toe dat mensen het gevoel hebben dat ze worden buitengesloten. Dat werkt radicalisering en geweld in de hand.”

Breivik richtte zich met zijn aanslagen duidelijk op de linkse politiek. In Nederland gaat Wilders fel tekeer tegen links. Hij noemt PvdA-leider Cohen bijvoorbeeld een ramp voor Nederland en een schaap in wolfskleren. Zit daar een gevaarlijke kant aan?

Van Gunsteren: „In het debat kunnen anderen betogen dat die stelling van Wilders geen hout snijdt. Ook andere politici roepen zaken, waarvan ik denk: Hoe komen ze erbij? Premier Rutte zei dat hij Nederland weer terug wil geven aan de Nederlanders. Ben ik mijn land dan kwijt geweest? Laat de kiezer zelf maar een oordeel vellen over dergelijke taal. Dat is ook wat Wilders zegt.

Als iemand als Breivik, vol rancune, bevestiging gaat zoeken in politieke ideeën van bijvoorbeeld Wilders, is de PVV-leider daarmee echter nog niet verantwoordelijk voor de terreur van de Noor. Dat laat onverlet dat ik weinig moet hebben van de eenzijdige politiek van Wilders. Ik vind het jammer dat hij nauwelijks in debat gaat over zijn standpunten.”

Fennema: „Ook links heeft in het verleden afgegeven op rechtse partijen. Hans Janmaat van de Centrum Democraten werd weggezet als een kleine Hitler. In een democratie is een deel van de politiek haatzaaien. Waarbij de partijen ook weer tot elkaar komen. Sinds de aanslagen in Noorwegen heeft Wilders wel een punt verloren. De stelling dat de kogel van links komt en niet van rechts, is nu niet meer te handhaven.”

Farid Azarkan van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders zei recent een link te zien tussen „dat wat de PVV roept en het bekladden van moskeeën.”

Van Gunsteren: „Ik heb niet kunnen bespeuren dat Wilders zijn volgelingen oproept om geweld te gebruiken. Ook niet tussen de regels door. Dat neemt niet weg dat het in deze tijden niet leuk is om een Marokkaanse jongeman van 22 jaar te zijn, op zoek naar een stageplek. De statistieken tonen aan dat Marokkaanse jongeren voor relatief veel problemen zorgen. Ik ben er in Amsterdam getuige van. Maar daarmee mag je niet alle Marokkaanse jongeren in een hoek zetten.”

Fennema: „Wilders bekladt moskeeën verbaal. Hij heeft de aanslagen in Noorwegen onmiddellijk veroordeeld. Dat was welgemeend. Uit onderzoek blijkt dat 90 procent van de Nederlanders ondanks al het cynisme voorstander is van een parlementaire democratie waarbij elke vorm van geweld wordt verworpen. Als Wilders wordt geassocieerd met geweld, zal hij een deel van zijn aanhang verliezen.”