„De brosse, gekruide, bruine speculaas haalde je bij bakkerij Van der Steenhoven, de witte speculaas bij bakker Brienen en de zogenaamde ‘kieboomskes’ bij bakker Kieboom.” Nooit geweten dat er zo veel soorten speculaas te koop waren. Maar de voorzitter van de historische vereniging, Hannie Visser-Kieboom (49), is een echte Werkendamse en weet er alles van.

Ze belt in de Hoogstraat aan bij de voormalige winkel van bakker Andries Kieboom om wat speculaasplanken te laten zien. Bakker Kieboom is vrij onverwachts overleden. Hij nam het geheime recept van de ‘kieboomskes’ in zijn graf mee. Een ‘kieboomske’ is een keihard speculaasje met een citroensmaak. Om hem lekker te kunnen eten, sopten de Werkendammers hem in de chocolademelk. Het werd daarom ook wel sopspeculaas genoemd.

In de thuisbasis van de Historische Vereniging Werkendam en De Werken, het Andries Visserhuis aan de Slikstraat, is zaterdag een tentoonstelling te zien van tientallen speculaasplanken. Planken waarin een mal is uitgesneden, vaak in de vorm van een pop. In de mal deed de bakker zijn deeg en zo bakte hij zijn speculaaspoppen.

Visser-Kieboom: „Het spreekwoord ”de benen nemen” komt waarschijnlijk uit Werkendam. Als een jongen verliefd was op een meisje, gaf hij haar een speculaaspop. Nam het meisje een hap uit het hoofd dan wilde ze wel verkering. Maar hapte ze in de benen, dan nam ze de benen en wilde dus niets met de jongen te maken hebben.”

De bijzonderste speculaasplank van de tentoonstelling is een 19e-eeuwse plank van de voormalige korenmolen ”Ken uzelven”. Visser-Kieboom: „Die plank heeft jarenlang op een zolder gelegen. De eigenaresse heeft hem verkocht aan een verzamelaar, ene John Cremers. Hij wil hem niet meer kwijt. Gelukkig mogen we hem zaterdag wel laten zien.”

Het Andries Visserhuis zelf is ook afkomstig uit de 19e eeuw. In 1841 verwoestte een enorme vloedgolf de woningen in het Slik, het buitendijkse gebied van Werkendam. Met financiële hulp van koning Willem II kon schipper Bastiaan Verdoorn een nieuw huis bouwen dat bestand was tegen nieuwe overstromingen, het huidige Andries Visserhuis. De woonkamer is op de eerste verdieping, de slaapvertrekken daarboven. De begane grond werd alleen gebruikt voor opslag. Het vloedhuis heeft in 1953 nog zijn dienst bewezen. Ook toen liep het Slik onder water en zijn veel mensen gevlucht naar de warme woonkamer van het vloedhuis.

In 1961 werd de gemeente Werkendam eigenaar van het pand en stond het op de nominatie om te worden gesloopt. Na veel protest mocht het blijven staan en in 1995 kocht de Historische Vereniging het pand voor 1 gulden. Die noemde het naar Andries Visser, de eerste historicus die onderzoek deed naar de geschiedenis van Werkendam. Visser-Kieboom: „Eerst moest het worden gesloopt en sinds vorig jaar is het een gemeentelijk monument. Het kan raar lopen.”

In Nederland staan veel monumenten. Zaterdag zijn ze te bezoeken tijdens Open Monumentendag. Redacteur Gerco Verdouw kijkt alvast achter de muren van zes opvallende bouwwerken. Vandaag deel 3: het Andries Visserhuis in Werkendam.

www.refdag.nl/monumenten