Eind 2008 was nog twee derde deel van de ruim 82 miljoen Duitsers kerklid, meldde de EKD op basis van de jongste statistieken. De EKD, de grootste protestantse kerk in Duitsland, telde op die datum bijna 25 miljoen leden; de Rooms-Katholieke Kerk ruim 25 miljoen.

„Het zal allemaal waar zijn”, zegt Timmermans, secretaris van de stichting Vrienden van Heidelberg & Dordrecht – met als doel het verbreiden van de gereformeerde leer in het brongebied van de Reformatie. „Maar de EKD legt een rook­gordijn. Want, om maar één ding te noemen: hoeveel mensen gaan er ’s zondags nog naar de kerk? Ruim 1 miljoen, zo blijkt uit de statistieken. Minder dan 1,5 procent van de Duitse bevolking dus.”

En zelfs dat is niet wat het lijkt, aldus de secretaris. „Een groot deel van het kerkelijk leven –gebouwen, predikanten, organisten– wordt betaald vanuit belastinggelden. Duitsland kent het systeem van kerk­belasting. Als dat zou worden afgeschaft, hoeveel mensen zouden er dán nog naar de kerk gaan? Als er nu, leert de praktijk, vaak niet meer dan acht tot tien bejaarde mensen een dienst bijwonen?”

Hoe verklaart u het dat, des­ondanks, nog steeds 24.514.929 Duitsers lid zijn van de EKD?

„Mensen laten zich niet zo snel bewust uitschrijven. Daarbij speelt gemakzucht een rol, of nostalgie: opa of oma ging naar de kerk, of: hier ben ik gedoopt.

En ik begríjp het ook wel een beetje dat mensen thuisblijven. Veel ”Pfarrers”, predikanten, proberen zo veel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen van de kerkganger: in de preek, in de liturgie. Maar waarom zou je naar de kerk gaan als je er hoort wat je zelf ook wel kunt bedenken, of overal kunt horen? Veel preken gaan over de actualiteit, over thema’s als armoede of gerechtigheid. Daar komt bij dat de invloed van de Zwitserse theoloog Karl Barth binnen de EKD nog altijd groot is – met alle gevolgen van dien.”

Hoe groot schat u het aantal, laten we zeggen, behoudende kerkleden in Duitsland nog?

„Je komt dan bij de Belijdende Kerk, rond dr. J. B. Klautke en anderen, of bij de Selbständige Evangelisch-Reformierte Kirche (SERK) in Heidel­berg. Maar, als ik heel royaal ben, schat ik het aantal behoudende kerk­leden in Duitsland op zo’n 500.”

Vijfhonderd?

„Ik bedoel dan de mensen die voluit op de grondslag van de gereformeerde belijdenis­geschriften willen staan. Je zou ook nog kunnen denken aan de Rusland-Duitse gemeenten, rond Paderborn, die zeker in ethisch opzicht heel behoudend zijn. Dan praat je over enkele tienduizenden.”

Ondanks dit alles moest de kleine reformatorische academie in Hannover vorige week een crisis in de leiding bekendmaken.

„Heel verdrietig. Twee Joden, drie meningen, luidt het gezegde. In Duitsland geldt: twee Altpiëtisten, drie meningen. In Nederland ook trouwens.

De situatie als het gaat om de kerk in Duitsland is indroevig. Mijn persoonlijke bewogenheid met het land komt mede daaruit voort dat ik Duitsland als ons voorland zie. Als groot waarschuwend voorbeeld.

In Nederland had je vorige week de ophef rond de pastoor in Obdam die een voetbalmis verzorgde. In minstens 2000, ik meen wel 3000 kerken binnen de EKD gebeurde min of meer hetzelfde. Gemeenten organiseerden diensten samen met voetballiefhebbers. In de kerk werden grote voetbalschermen opgehangen, waarop de wedstrijden live te volgen waren. In de hoop dat mensen na het WK nog eens terug zouden komen. Het is niet gebeurd, heb ik inmiddels begrepen.”

Toch, zegt Timmermans, „gebeuren er ook nog wel mooie dingen, en dan denk ik bijvoorbeeld aan de lectuur die wij mogen verspreiden. Daar blijkt belangstelling voor. Onlangs heeft ds. Sebastian Heck, die in Heidelberg werkt, ons gevraagd of wij het ”Schatboek” van Zacharias Ursinus in het Duits willen vertalen. Dat boek, een toelichting op de Heidelbergse Catechismus, is in het Nederlands vertaald, in het Engels, maar opmerkelijk genoeg niet in het Duits. Daar willen we nu aan gaan werken.

In de hoop dat er ooit nog eens een tweede Reformatie komt.”