Veel bezittingen had Kagawa niet toen hij in de sloppenwijk terechtkwam. Op zijn nieuwe adres werd hij herhaaldelijk afgeranseld, bedreigd en bestolen. Maar de organisaties die hij op poten zette, transformeerden het land. Hij stond bekend als „de Sint-Franciscus van Japan.” Hij was destijds bekender dan Gandhi. Hoewel Kagawa na zijn dood in 1960 vrijwel helemaal werd vergeten, leeft zijn werk voort.

„Van alle sloppenwijken in Japan kan er geen zo vreselijk smerig zijn als die”, schreef Kagawa over Shinkawa in zijn autobiografie ”Op het randje van de dood”.

De Amerikaan Wilson Minton, die Kagawa in 1920 bezocht, windt er geen doekjes om: „Hoe iets erger dan dit kan zijn, kan ik me niet voorstellen. In zes blokken wonen 8100 mensen in de ergste armzaligheid die ik ooit heb aanschouwd. In vele kamers vonden we mannen, vrouwen of kinderen liggend in een hoek, ziek en niet in staat om zich te verroeren”, aldus de Amerikaanse zendeling.

Kagawa koos deze door iedereen gevreesde plaats om zijn christen-zijn in de praktijk te brengen. Hij begon eenvoudig, in zijn eentje, met geld dat hij verdiende met het vegen van schoorstenen. De organisatie die de sociaal werker opzette, evangeliseerde, hield kerkdiensten en zondagsschool en opende daarnaast een ziekenhuis, scholen, een arbeids­bureau, een tehuis voor werklozen en een goedkoop restaurant.

Een gigantische maatschappelijke omwenteling veranderde alles. De Eerste Wereldoorlog transformeerde het neutrale Japan tot een van ’s werelds grootste fabrikanten. In 1919 telde Japan meer dan 44.000 fabrieken, die bijna 1,8 miljoen arbeiders in dienst hadden.

Het eeuwenoude systeem van seizoensarbeid in de steden, begon uiteen te vallen. De kloof tussen arm en rijk nam enorme afmetingen aan.

„Voor elke man die hij uit de sloppenwijken haalde”, schreef Kagawa’s Amerikaanse assistente Helen Topping, „kwam er een dozijn terug – failliete boeren die van hun land waren verdreven, en verjaagde, gebroken arbeiders. Een gestadige trage stroom.”

Kagawa realiseerde zich dat hij preventief te werk moest gaan, zegt Hisao Kayama, directeur van het Kagawa Archief in Tokio. Voor de mensen in de sloppenwijken was het al te laat. De stroom die naar de sloppenwijken trok, moest stilgelegd worden.

In de Verenigde Staten ontdekte de ontwikkelingswerker dat organisaties levensomstandig­heden van werkende armen kunnen verbeteren. Terug in Japan stichtte hij scholen en een krant voor arbeiders. Verder was hij actief in de christelijk-humanistische Yuaikai, dat ondanks het verbod op arbeidersorganisaties uitgroeide tot Japans eerste vakbond.

In 1921 werd de vakbondsman op de proef gesteld. Op de reusachtige scheepswerven van Kobe brak de grootste staking van voor de Tweede Wereld­oorlog uit. De politie arresteerde Kagawa, samen met zo’n 200 andere leiders. De pacifist wilde hervormingen tot stand brengen, maar raakte gedesillusioneerd door het geweld en het extremisme dat de staking had ontketend.

De vakbondbeweging keerde hij de rug toe, om zich ver­volgens in te zetten voor boeren, coöperaties en kredie­t­­-verenigingen. Ook richtte Kagawa de organisatie Vrienden van Jezus op, waarmee hij Japan wilde transformeren in een christelijke democratie.

Toen in 1923 een zware aardbeving Tokio verwoestte, was Kagawa snel ter plekke om hulp te bieden. De Japanse overheid maakte gretig gebruik van zijn expertise. Hierdoor speelde hij een grote rol bij de totstandkoming van het Japanse beleid voor sociale bijstand en pensioenen.

Kagawa’s invloed was groot. Door zijn werk en de 160 boeken die hij schreef, verspreidde zijn gedachtegoed zich in geheel Japan en zelfs daarbuiten. Zo speelt Kagawa nog altijd een belangrijke rol in de Japanse maatschappij.

Dit is het vijfde en laatste deel in een artikelenserie van de hand van RD-correspondent Kjeld Duits naar aanleiding van 150 jaar christendom in Japan.