De 300 inwoners van Rüterberg dachten dus dat ze er goed voor stonden. Met twee steenbakkerijen en direct transport over de rivier de Elbe leek de uitgangspositie gunstig. Misschien kon het dorpje nog wel eens wat voor de watersport betekenen. Elk gehucht zou wel zo heerlijk in de binnenbocht van een mooie rivier willen liggen.

Maar de partijtop in Berlijn had grotere plannen met het kleine dorpje. Toen eind jaren vijftig duidelijk werd dat de slimste mensen de DDR verlieten, kreeg Rüterberg strategische betekenis.

Op een ochtend in 1961 doken er vreemde werklui op die een 3 meter hoog hek langs het dorp gezet. Wel vlak erlangs trouwens. Bij sommige mensen ging het dwars door de tuin. Wisten zij veel dat ze tot 1989 daar geen onkruid meer zouden kunnen wieden. Aan de rivierkant van het dorpscentrum kwam een 11 meter hoge wachttoren.

De weg naar de Elbe was nu afgesloten. Met die steenovens ging het toch al niet meer zo goed, dus daar viel mee te leven. Alleen voor de boeren die hun koeien in de uiterwaarden lieten grazen, was het lastig. Vooral als er eens een koe naar de overkant zwom. Zo’n beest werd dan onder militaire begeleiding gerepatrieerd naar de DDR.

Gaandeweg werd echter de grens tussen Oost- en West-Duitsland –in totaal zo’n 1380 kilometer– versterkt met een tweede hek, aan de andere kant van een 500 meter brede strook. Op die manier raakte Rüterberg op een dag in 1967 ingesloten tussen twee heiningen.

De inwoners van Rüterberg kregen een pas om aan de oostkant door het hek te kunnen. Tussen elf uur ’s avonds en vijf uur ’s morgens zat de poort op slot. Directe familie mocht voor verblijf van 24 uur worden uitgenodigd, mits dat zes weken vooraf werd aangevraagd. Wie verkering had met iemand buiten Rüterberg, moest tot de huwelijksdag wachten voordat bruid of bruidegom het dorp in mocht.

Tang

Met deze regels moest het leven in Rüterberg goed zijn, dacht men in Berlijn. Maar het inwonertal in het dorp halveerde in twintig jaar. In 1989 woonden er nog 140 mensen.

In het dorpshuis annex hotel van Rüterberg vouwt Meinhard Schmechel zijn handen op zijn dikke buik. Hij was destijds burgemeester van het dorpje. Makkelijk was het er niet. „Toen mijn vrouw in 1972 op bevallen stond, voorzag ik al dat ik ’s nachts op weg naar het ziekenhuis voor een dicht hek zou komen. Ik had al een grote tang in mijn auto liggen.” De dochter van Schmechel kwam ter wereld zonder dat er grote vernielingen aan het hek nodig waren. Maar uiteindelijk maakten de Rüterbergers het nog veel bonter, door namelijk het gezag van de DDR af te zweren.

In steden als Leipzig en Berlijn hield men grote demonstraties, die wekelijks groeiden met duizenden deelnemers. Het hele land gistte. „Op 8 november 1989 kwam iedereen hier in het dorpshuis”, vertelt Schmechel. Van de 140 inwoners waren er zo’n 100 aanwezig. „Er waren te weinig stoelen, dus velen zaten op tafels. Toen kwam onze kleermaker en historicus Hans Rasenberger met het voorstel een zelfstandige republiek uit te roepen.”

Rasenberger had de geschiedenis van de Zwitserse kantons bestudeerd en vond daarin een mooi model. Rüterberg zou vanaf nu zijn eigen wetten maken. En dat hek? Dat zou opengaan.

Schmechel: „Ik zag dat dit voorstel voor 100 procent werd gesteund. Zelfs onze politieagent stond er voluit achter. Ik dacht toen dat ik als burgemeester niet kon achterblijven. Waar vind je nog dat een gemeenschap het helemaal eens is? Ik was er voor de burgers.”

Toch besefte Schmechel –lid van de socialistische SED-partij, hoewel met bedenkingen– dat hij een groot risico nam. „Ik dacht: Als ik morgenochtend niet ben opgepakt, heb ik geluk gehad. Het was een revolutionaire daad. Eerlijk gezegd beseften we niet wat we deden.”

De volgende dag liepen alle 100 samenzweerders nog vrij rond. Niet omdat het geheim gebleven was, maar omdat in de hoofdstad andere dingen gebeurden. De volgende avond viel in Berlijn immers de Muur. Schmechel: „Vergeet niet dat we in de DDR eigenlijk met zijn 16 miljoenen allemaal tussen twee hekken hadden geleefd.”

Beroemd

Een groep fietsers rijdt door het dorp. De grensroute loopt dwars door het dorp. Het toeristenbureau schat het aantal tweewielers dat Rüterberg passeert op 300.000 per jaar.

Bovendien is Rüterberg als ”Dorfrepublik” wereldberoemd geworden. In het dorpshuis ligt een map met krantenartikelen van over de hele wereld. Schmechel heeft zelfs nog een brief van de Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela, vertelt hij trots. En het inwonertal is alweer gegroeid tot 177.

Dorfrepublik Rüterberg wil nu graag een „herinnering” zijn, zegt Schmechel. Het hek is uit de tuin gehaald. Eén klein stukje staat er nog als aandenken. De nieuwe eigenaar gebruikt de wachttoren als vakantiewoning.

Een stukje verder staat een wildtoren, om dieren te bekijken. Die biedt een prachtig uitzicht op het natuurpark Elbedal. Langs de oever huist een beverkolonie. In de lucht zweeft een roofvogel. Zowel voor hem als voor zijn prooi was het IJzeren Gordijn altijd al een oase van rust.

Dit is de tweede aflevering in een serie van zeven over de voormalige Duitse binnengrens.

Wikipedia over Rüterberg (Duits)
Tourisme in en rond Rüterberg (Duits)
Foto’s van Rüterberg in de DDR-tijd