De Central Methodist Church, in hartje Johannesburg, zou symbool kunnen staan voor de crisis in Zimbabwe. Honderden uitgeweken Zimbabwanen hebben een onderdak gevonden in het kerkgebouw. Ze verkiezen het leven in de kerk -op de trappen, in de gangen, in de kelder- boven een bestaan in hun thuisland. Van de 1200 ’bewoners’ van de kerk komt ongeveer twee derde uit Zimbabwe, aldus bisschop Paul Verryn.Het is zeker dat er honderdduizenden Zimbabwanen in Zuid-Afrika wonen. Regelmatig duikt het getal van 3 miljoen uitgeweken burgers op. Als dat zo is, zou een kwart van de Zimbabwaanse bevolking inmiddels in het zuidelijke buurland wonen. Omdat velen van hen illegaal de grens zijn gepasseerd, zijn precieze cijfers echter niet voorhanden.

Duidelijk is dat al die immigranten een druk op de Zuid-Afrikaanse samenleving leggen. Op allerlei manieren probeert de regering in Pretoria de immigratie dan ook terug te dringen. Het probleem is echter pas structureel opgelost wanneer de rust in Zimbabwe is teruggekeerd. Maar tot harde veroordelingen richting president Mugabe komt het ook na de ondoorzichtige verkiezingen van 29 maart niet. Mbeki gaf te kennen eerst rustig de verkiezingsuitslag te willen afwachten.

De tactiek van ”stille diplomatie” van Mbeki is vaak bediscussieerd. Wat meespeelt is dat Mugabe ondanks het onmiskenbare wanbeleid in Zuid-Afrika een stevige reputatie heeft als vrijheidsstrijder tegen het blanke regime van Ian Smith. De Afrikanen voeren zelf bovendien geregeld aan dat ze hem alleen al om zijn anciënniteit niet hard kunnen aanvallen. Vanuit de omliggende landen liet alleen de Zambiaanse president Levy Mwanawasa zich tot nog toe scherp uit tegen Mugabe door Zimbabwe vorig jaar „een zinkende Titanic” te noemen en de schuld daarvan expliciet bij de president te leggen.

De roep om een verandering naar een krachtiger diplomatie wordt echter sterker. De Zuid-Afrikaanse krant Sunday Times beschreef Zimbabwe afgelopen weekeinde als „een etterende wond” en bekritiseerde het beleid van Mbeki onomwonden door te stellen dat „de Zuid-Afrikaanse strategie van stille diplomatie Mugabe feitelijk alleen maar vertroetelde, terwijl hij het land verkrachtte.” Mugabe heeft Mbeki belachelijk gemaakt in de diplomatieke wereld, aldus de krant.

Het hoofd van de Zuid-Afrikaanse regeringspartij ANC en gedoodverfd opvolger van Mbeki, Jacob Zuma, liet zich expliciet wél uit over de situatie bij de noorderburen door na een gesprek met de Zimbabwaanse oppositieleider Morgan Tsvangirai van de Zimbabwaanse verkiezingscommissie te eisen de resultaten van de presidentsverkiezingen vrij te geven.

Vandaag hebben de omliggende landen de kans zich expliciet uit te laten over de verkiezingen in Zimbabwe tijdens een speciale vergadering van het regionale samenwerkingsverband SADC over de crisis. Het is echter maar zeer de vraag of daar werkelijk krachtiger diplomatie bedreven zal worden. De Zuid-Afrikaanse staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken liet tegenover het AFP in Pretoria al weten dat „we geen regering zijn die andere presidenten kan vragen het ambt neer te leggen.”

Het minste wat van de SADC verwacht kan worden, is dat het zal besluiten tot een onderzoek naar het verloop van de verkiezingen in Zimbabwe. De verkiezingswaarnemers van het verband maakten vlak na de verkiezingen van 29 maart bekend dat ze geen problemen hadden geconstateerd bij de stembusgang in Zimbabwe, zonder echter het verdere verloop in hun beoordeling mee te nemen. De SADC is het aan zijn eigen principes verplicht dat alsnog te doen. Voor Mbeki is het een goede kans zijn invloed op dit gebied te doen gelden.

En de Zimbabwaanse regering? Mugabe zou de bijeenkomst bezoeken, maar de Zimbabwaanse minister van Informatie, Sikhanyiso Ndlovu, liet weten het nut van de top eigenlijk niet in te zien. „Er is geen crisis in Zimbabwe die een speciale bijeenkomst over Zimbabwe vereist”, aldus Ndlovu.

Wanneer Mbeki en de andere buurlanden zich nog een aantal jaar willen laten afschepen met dergelijke retoriek, moeten ze vandaag vooral niet te veel actie ondernemen.