Had Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, banden met de Haagse as-Soennah-moskee? Blijkens onderzoeken van de AIVD moet het antwoord ontkennend zijn. Tenminste: in die zin dat hij er niet zijn inspiratie vandaan haalde voor zijn extreme gedachtegoed. Wel bezocht Mohammed B. de moskee aan de Haagse Fruitweg regelmatig in het begin van zijn radicaliseringsproces. Totdat hij de als een van de radicaalste moskeeën in Nederland te boek staande as-Soennah te vrijzinnig vond. Mohammed B. week daarna uit naar huiskamerbijeenkomsten.

Dat de tot levenslang veroordeelde B. uiteindelijk geen aansluiting meer vond bij as-Soennah, hoeft niemand te verbazen. De geestelijk leidsman van de Haagse moskee, sjeik Fawaz Jneid uit Syrië, is stellig in zijn mening. „Het doden van een ongelovige door een individuele moslim is absoluut fout. Mohammed B. is een onwetende moslim.”

Misdadiger
Zijn veroordeling van individuele gewelddadige acties is niet nieuw, benadrukt Fawaz keer op keer. „Ik heb dat al vele jaren voor de aanslagen van 11 september 2001 gezegd. De jongeren die hier in de moskee komen, weten dat ook allemaal. Ik sluit niet uit dat daar ook jongeren tussen zitten die verkeerde ideeën hebben. Dat weet je nooit, want iedereen mag hier binnenkomen. Maar door onze boodschap denk ik dat we misschien wel tientallen jongeren behoed hebben voor een val in criminaliteit enerzijds en voor een doorslaan naar extremisme anderzijds.”

Voor alle duidelijkheid: Theo van Gogh was wél een misdadiger, wat sjeik Fawaz betreft. „Hij heeft Allah beledigd, en iedereen die Allah beledigt, of de profeet Mohammed of een van de andere profeten, is een misdadiger.” Het verbaast de sjeik dat er uit christelijke hoek zo weinig protest is gekomen tegen de columnist, maar ook nauwelijks tegen films die bijvoorbeeld een huwelijk tussen Jezus en Maria Magdalena suggereren. „Dat moet voor jullie toch ook erg beledigend zijn?”

U benadrukt dat een individuele moslim niemand om het leven mag brengen, zelfs geen ongelovige. Had een islamitische staat wel opdracht kunnen geven om Van Gogh uit de weg te ruimen?
„Een staat kan een doodvonnis uitspreken, maar dat moeten de rechters bepalen. Als alle moslims 1400 jaar geleden zoals Mohammed B. waren, en op eigen houtje voor de naleving van de koran hadden proberen te zorgen, dan hadden moslims nooit zo’n grote beschaving kunnen opbouwen. Wanneer de islam aan het individu toestaat de sharia toe te passen, dan heb je binnen de kortste keren een chaos.”

Maar als Van Gogh in een islamitische staat ter dood veroordeeld was, had de uitvoering dus wel in Nederland plaats kunnen hebben?
Sjeik Fawaz lacht. „Dat is het werk van president Bush! Hij doet zulke dingen. De CIA ontvoert imams. Onlangs nog is er door de Amerikanen een imam uit Italië ontvoerd en naar Egypte gebracht. Zij opereren op het grondgebied van een ander. Staten die tegen de islam zijn, doen zelf dingen die niet door de beugel kunnen. Helaas ontbreekt het de islamitische staten aan de macht om voor zichzelf op te komen, zowel met wapens als met de pen.”

Ook terroristische zelfmoordaanslagen zijn ten diepste wezensvreemd aan de islam, vindt de geestelijk leidsman van de as-Soennah-moskee. „Die zijn duidelijk overgenomen van mensen zoals Lenin, Stalin en Hitler. Ze hebben hun bron in het Westen. In de islam bestaan dergelijke zelfmoordacties niet.”

Fawaz ziet de islam als slachtoffer van een hetze van het Westen. De aanslagen dragen alleen maar bij aan het negatieve beeld van de godsdienst, constateert hij. „Wij moslims zijn eigenlijk het eerste slachtoffer.”

Botsing
De woorden van de sjeik tekenen de diepe kloof die er gaapt tussen de visie op de rol van religie binnen de islam en in het Westen. Samuel Huntington, een bekende Amerikaanse politicoloog, voorzag al in de jaren negentig een botsing van de beide culturen. Doordat hoofdstromen in de islam de wereld niet in een publieke en een private sfeer willen scheiden, past de religie niet in Nederland, zegt ook een politicus als Wilders en de conservatieve denker Spruyt. „Binnen het christendom heeft zich een parallellie tussen staat en kerk ontwikkeld die het christendom geschikt heeft gemaakt als civiele religie”, zegt de laatste in zijn boek ”De toekomst van de stad”. „Binnen de islam bestaat die parallellie niet, en om die reden kan de islam zich binnen een westerse democratie pas tot een civiele religie ontwikkelen wanneer hij dit deel van zijn identiteit opgeeft.”

Afgeslacht
Sjeik Fawaz erkent dat de islam wat hem betreft meer is dan een godsdienst in de privé-sfeer. „De islam is religie én staat. Wat heeft een religie te betekenen als ze niet ook machtig is? Kijk maar naar de christenen. Zij beschikten niet over de macht die ze nodig hadden in de beginperiode. Daarom zijn ze na de komst van Jezus ook massaal afgeslacht en vervolgd.”

Om die reden moet de islam altijd streven naar het verkrijgen van politieke macht, vindt de sjeik. En alleen op dat niveau is het toegestaan de koranteksten met een oproep de ongelovigen te bevechten in de praktijk te brengen. „Stel dat je een islamitische staat hebt. De leider van zo’n staat is verplicht om de afgoderij te bestrijden, en dus ook de mensen die deze zonde bedrijven. Maar nooit zonder meer. Als ze zich bekeren, krijgen ze altijd weer een kans. Allah is vergevingsgezind en barmhartig.”

Dat geldt ook ten aanzien van bijvoorbeeld soera 9:5, waar de volgende oproep klinkt: „Wanneer de gewijde maanden voorbij zijn, doodt dan de veelgodenaanbidders waar jullie hen ook aantreffen.” Sjeik Fawaz: „Die gewijde maanden, die staan voor een periode van vier maanden waarin de veelgodenaanbidders de gelegenheid krijgen zich te bekeren. Het is een soort deadline, bedoeld om de zonde te bestrijden en mensen te bewegen moslim te worden.”

Een goede uitleg van deze koranteksten is heel belangrijk, vindt Fawaz. „Het idee leeft breed dat je hand er per definitie afgehakt wordt als je hebt gestolen. Maar zo simpel is het niet. Waarom heeft iemand gestolen? Wat heeft hij gestolen? In de praktijk zullen rechters ook naar zulke vragen kijken en de islamitische wet, de sharia, heel zorgvuldig toepassen.”

Salafistisch
De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) heeft moskeeën zoals as-Soennah in het vizier. In een notitie van vorig jaar, over Saudische invloeden in Nederland, wordt de stichting as-Soennah met vijf andere gemeenschappen genoemd als „moskeevereniging met een onomwonden salafistische signatuur.” De salafistische moslims willen terug naar een zuivere vorm van islam. In de praktijk dragen zij vaak een radicale boodschap uit. De AIVD is dan ook bang voor radicalisering onder de bezoekers van deze moskeeverenigingen.

De dienst is beducht voor imams en sjeiks uit een reeks islamitische landen zoals Egypte, Syrië, Sudan en Somalië. Vaak hebben deze imams in Saudi-Arabië gestudeerd. „Een soms jarenlang verblijf in Nederland bleek hen in de praktijk niet ervan te weerhouden de islam op precies dezelfde wijze uit te dragen zoals zij die in hun geboorteland in radicale vorm hebben leren kennen”, aldus de AIVD in de notitie over Saudische invloeden.

Volgens de dienst was in moskeeën zoals as-Soennah lange tijd sprake van „een expliciete en ongeremde verspreiding van radicale, extreem-isolationistische opvattingen. Daarbij zijn boodschappen uitgedragen die aan duidelijkheid weinig te wensen overlieten, zoals preken waar „seculieren, socialisten of democraten” gelijkgesteld werden met de „bondgenoten van Satan” of waarin werd gesteld dat elke wet die tegen de islamitische wet ingaat niet opgevolgd moest worden.”

Toch gelooft de AIVD, die specifiek onderzoek heeft gedaan naar de visie op de democratische rechtsorde binnen de radicale islam, niet dat de islam en de democratie „in haar algemeenheid” onverenigbaar zijn, blijkens haar rapport ”Van dawa tot jihad” uit december vorig jaar. Volgens de onderzoekers kan de eenheid van religie en staat, in tegenstelling tot wat door veel radicale moslims wordt beweerd, niet aan de koran zelf worden gerelateerd. Maar dat de weg naar een democratische islam in Nederland nog erg lang is, daarvan zijn de onderzoekers overtuigd. Volgens hen is het „in beginsel niet uitgesloten dat een democratisch-politieke islam op middellange of lange termijn in Nederland gestalte kan krijgen.”

Dit is het twaalfde deel in een serie. De volgende aflevering verschijnt woensdag.