Op 1 maart 1946 was Greet Hofmans nog een weinig opvallende, vrijgezelle vrouw van 51 jaar uit Amsterdam. Hofmans had jarenlang gewerkt in het magazijn en bij de loonadministratie van een textielfabriek. Volgens haar baas was ze moeilijk in de omgang en sprak ze veel over godsdienstige onderwerpen. Dat er nu een biografie van 651 bladzijden over haar verschenen is, leek op 1 maart 1946 nog uitgesloten.

Maar een dag later, op 2 maart, veranderde er veel in het leven van Greet Hofmans. Op haar zolderkamer aan de Vijzelgracht in Amsterdam maakte ze ’s avonds, toen ze naar bed wilde gaan, naar eigen zeggen iets bijzonders mee. De wanden van haar kamer weken opzij, een onbeschrijflijk licht kwam binnen en een stem zei tot haar: „Jij wilt wat voor de mensheid doen vanuit het onvergankelijke licht –dit kan–, ontdoe je van alle bezit, houd het hoognodige, zeg je betrekking op en wacht af wat er gaat gebeuren.”

Enige tijd later schreef Hofmans aan koningin Juliana dat God haar had geroepen „voor het genezen van alle ziekten”.

Doorgevingen

Het voorval op de zolder aan de Vijzelgracht is een van de vele bijzondere gebeurtenissen in de pas verschenen biografie van Greet Hofmans. Die biografie heet ”Het vertroebelde oog” en is geschreven door historicus Han van Bree. De titel lijkt te verwijzen naar de reden waarom Hofmans in 1948 naar Paleis Soestdijk werd gehaald. Met haar bovennatuurlijke krachten zou zij het vertroebelde oog van prinses Marijke, de jongste dochter van koningin Juliana en prins Bernhard, kunnen genezen.

Bij nader inzien verwijst de titel naar twee collega’s van Van Bree: Wilhelminabiograaf Cees Fasseur en Julianabiograaf Jolande Withuis. Zij zouden met een vertroebeld oog hebben gekeken naar Greet Hofmans. De titel is verwarrend en getuigt van weinig fijnzinnigheid.

Van Bree, Fasseur en Withuis schetsen Hofmans als een krachtige persoonlijkheid die consulten gaf aan zieken en mensen in geestelijke nood. Haar consulten waren gebaseerd op ‘doorgevingen’ van hogerhand: Hofmans zou een directe verbinding met de hemel hebben.

Tussen Hofmans en koningin Juliana groeide een nauwe band, tussen Hofmans en prins Bernhard ontstond al snel verwijdering. Het leidde tot spanningen in het huwelijk van het koninklijk paar. Op het nippertje werd in 1956 een echtscheiding voorkomen. Op advies van een commissie van wijze mannen werden de contacten tussen Hofmans en Soestdijk verbroken.

Ook prinses Wilhelmina werd sterk door Hofmans beïnvloed

Van Bree is het niet eens met sommige interpretaties van Fasseur en Withuis. In zijn Wilhelminabiografie uit 2001, ”Wilhelmina. Krijgshaftig in een vormeloze jas”, schrijft Fasseur dat Wilhelmina te nuchter en te eigenzinnig was om door Hofmans beïnvloed te worden, en Withuis zegt hem dat na. Van Bree geeft goede argumenten voor het tegendeel.

Eenzaam

Fasseur beschreef de crisis op Soestdijk in ”Juliana & Bernhard. Het verhaal van een huwelijk” uit 2008. Hij constateerde dat Juliana zich eenzaam voelde en troost zocht in het verdriet over haar jongste dochter. Ze was gevoelig en op zoek naar „hogere leiding” in haar leven. Die kwam er, dankzij de ‘doorgevingen’ van Hofmans. De persoon van Hofmans, een eenvoudige vrouw uit het volk, sprak haar aan.

Hofmans en haar bewonderaars belegden conferenties in kasteel Het Oude Loo, waar ze steeds over hetzelfde onderwerp spraken: ”God Grondlegger der schepping en daarom onoverwinlijk”. Het thema was ‘doorgegeven’ via Hofmans.

In een eerder boek, ”De geest van het Oude Loo” uit 2015, schreef Van Bree dat de conferenties inhoudelijk niet zo veel voorstelden en vriendelijk en vreedzaam waren. Daar was Julianabiograaf Jolande Withuis het niet mee eens. In ”Juliana. Vorstin in een mannenwereld” uit 2016 betoogde ze dat Hofmans en haar kring feitelijk een sekte vormden. Ze stonden geen twijfel en afwijkende meningen toe.

De koningin was geobsedeerd door wat de ‘doorgeefster’ zei

Juliana bezocht de conferenties op het Oude Loo en genoot ervan. Ze was geobsedeerd door wat Hofmans zei. Volgens Hofmans zou er een theocratie of godsregering worden gevestigd waarin Juliana een bijzondere rol zou vervullen. Juliana geloofde dat. Ze luisterde niet naar vertrouwelingen die meenden dat ze een heilloze weg insloeg. Hofmans noemde ze „mijn lieve engel”.

Nazaten

De Hofmansbiografie van Han van Bree is bedoeld als een correctie op de „vertroebelde blik” van Fasseur en Withuis. Van Bree belooft een beter, afgewogen beeld te schetsen. Hij maakt gebruik van niet eerder geraadpleegde privéarchieven, die hem door nazaten van Hofmansgetrouwen ter beschikking werden gesteld. Die nazaten wensten dat de „negatieve verhalen” over Hofmans „op verantwoorde wijze” werden gecorrigeerd, aldus Van Bree.

Die nazaten kunnen tevreden zijn. Geregeld schetst Van Bree een beeld van Hofmans dat afwijkt van wat Fasseur en Withuis schreven. Zijn boek vertoont een tendens: het neigt ertoe om Hofmans als een kind van haar tijd, als een welwillende vrouw en allerminst als een sektariër voor te stellen.

Alles wat ze dacht, schreef en beleefde, lijkt voor Van Bree het vermelden waard. Kennelijk gelooft hij in het misverstand dat exclusieve bronnen exclusieve aandacht verdienen.

Van Bree overtuigt niet altijd. Hij signaleert dat Hofmans vaak werd geraadpleegd en dat ze stapels brieven ontving van mensen die haar om advies vroegen. Hij concludeert dat Hofmans haar tijd meehad, en verwijst dan naar de groeiende populariteit van de parapsychologie als wetenschap in de jaren vijftig.

Dat is appels met peren vergelijken, want de parapsychologie is iets anders dan doorgevingen krijgen en daar populair mee worden. De parapsychologie probeert verklaringen te vinden voor schijnbaar onverklaarbare zaken als spiritisme, helderziendheid en doorgevingen. Niettemin schrijft Van Bree vele pagina’s over de parapsychologie, waarbij hij zich vooral baseert op het proefschrift ”Wetenschap van gene zijde” van Ingrid Kloosterman, door hem Kloosterhuis genoemd.

De opmerking dat Hofmans haar tijd meehad, veronderstelt dat haar doorgevingen en andere paranormale praktijken en alternatieve geneeswijzen tot die tijd op weerstand stuitten. Het ‘succes’ van kruidendokters als Peter Stegeman (1840-1922), alias het Staphorster boertje, urinekijkers en gebedsgenezers de eeuwen door wijst op het tegendeel.

Theocratie

Hofmans en haar volgelingen streefden naar een theocratie, een Godsregering. Daarin verschilden ze niet van christelijke politici als Jan de Koning en Marga Klompé, die eveneens „Gods Koninkrijk op aarde” zouden willen vestigen, meent Van Bree. Ook deze vergelijking gaat mank. De Koning en Klompé kregen geen doorgevingen en hun ideaal spoorde met de beginselen van de (christen)democratie.

De niet eerder geraadpleegde bronnen waarvan Van Bree gebruikmaakt, voegen niet zo veel toe. Het betreft uitvoerige verslagen van de conferenties op het Oude Loo en een logboek waarin Hofmans’ geestelijke ervaringen tot 1949 zijn beschreven door een geestverwant. Van Bree las ook brieven die ze schreef aan mensen die haar om raad hadden gevraagd.

De vraag waarom Hofmans’ wartaal serieus werd genomen, wordt onvoldoende beantwoord

Hofmans’ teksten zijn zelden helder. Wie erin gelooft, zal ze diepzinnig en inspirerend vinden. Wie minder welwillend is, vindt ze wollig en onnavolgbaar. „God tabernakelt in onze blinde vlek”, zei Hofmans tijdens een conferentie op het Oude Loo. De vraag waarom zulke wartaal door haar bewonderaars zo serieus werd genomen, wordt onvoldoende beantwoord.

Er wordt weinig geproblematiseerd en geanalyseerd in deze biografie. Een- en andermaal benadrukt Van Bree dat Hofmans geen intrigante was en dat ze duizenden mensen tot steun is geweest. Hij vergelijkt haar met de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter, die door te luisteren en betrokkenheid te tonen, zijn cliënten bevestigt en hen verder helpt. Hofmans was een „mental coach”, aldus Van Bree. Hier spreken niet de feiten, hier spreekt een bewonderaar.

Te welwillend

De vraag of Juliana door Hofmans beïnvloed werd, zoals Fasseur en Withuis meenden, of dat Juliana door haar bevestigd werd, zoals Van Bree gelooft, doet er niet zo veel toe. Van belang is dat een vrouw die uitsluitend door bewonderaars werd omringd, en wier doorgevingen op gespannen voet stonden met de democratie, zo veel invloed in het paleis verwierf. Fasseur en Withuis zagen dat scherp. Deze veel te uitvoerige en veel te welwillende Hofmansbiografie doet daar niets vanaf.

**Het vertroebelde oog. Het onbegrepen leven van Greet Hofmans.**Han van Bree. Uitg. Spectrum, Amsterdam 2025. 651 blz.; € 39,99