Met oorverdovende herrie stijgen maandag de eerste gevechtsvliegtuigen voor Ramstein Flag op vanaf Leeuwarden. Mét naverbrander. Vuur spuit uit de uitlaat voor een beetje extra stuwkracht.

De NAVO staat op scherp door de toenemende Russische dreiging. Het NATO Allied Air Command, het luchtmachthoofdkwartier, heeft Nederland begin dit jaar gevraagd een grootschalige gevechtsvliegoefening te organiseren. Vliegbasis Leeuwarden is tot en met 11 april gastheer.

De vliegoefening is groter en serieuzer dan ooit. Frisian Flag vond plaats vanaf Leeuwarden met ook niet-NAVO-landen. Ramstein Flag maakt gebruik van elf Europese vliegbases, maar beperkt zich uitsluitend tot NAVO-lidstaten. Om te trainen voor het grote gevecht.

„Het doel van Ramstein Flag is afschrikking”, zegt commodore Marcel van Egmond over de dreiging van de Russen. Van Egmond is de grote baas van de vliegbases Leeuwarden en Volkel en van de luchtverkeersleiding in Nieuw-Milligen. „De dreiging neemt toe. We laten zien waartoe de NAVO in staat is.”

Kruisraketten

Ramstein Flag beoefent een artikel 5-scenario: een aanval op één is een aanval op allen. Bevriende troepen tegen vijandelijke. Blauw tegen rood. Het scenario bestaat uit verschillende onderdelen. „We oefenen op de verdediging van het luchtruim tegen vijandelijke jachtvliegtuigen, tegen kruisraketten, tegen drones, tegen van alles. Maar ook op het behouden van luchtoverwicht, het geven van luchtsteun aan grondtroepen en het snel verplaatsen van eenheden.”

De NAVO en Nederland slaan daarbij de handen ineen. De jaarlijkse oefening Frisian Flag is omgekat naar Ramstein Flag, verwijzend naar de grote Amerikaanse vliegbasis in Duitsland voor NAVO-luchtmachtmissies, maar óók naar de locatie van waaruit bondgenoten van Oekraïne tot voor kort hun militaire hulp coördineerden.

Het oefenterrein van Ramstein Flag is 300 bij 200 kilometer groot en bevindt zich grotendeels boven de Noordzee, tussen de Waddeneilanden en Denemarken. De straaljagers vliegen op minimaal 1,7 kilometer hoogte, afgezien van start en landing. Boven open water scheren ze soms net boven zeeniveau.

Nederland zet F-35-jachtvliegtuigen in, maar ook NH90-gevechtsheli’s en een MQ-9 Reaperdrone. Zeven bondgenoten stationeren tijdelijk veertig kisten op Leeuwarden: de VS F-35’s, Duitsland Eurofighters, Finland F-18 Hornets, Frankrijk Rafales, Griekenland F-16’s en Zweden JAS-39 Gripens. Ook vanuit Duitsland, Denemarken, het VK en Schotland stijgen toestellen op. Zr.Ms. Tromp draagt vanaf zee een steentje bij aan de oefening in de lucht. De luchtmacht zet op land tanks in. Opblaasbaar. Vanuit de lucht niet te onderscheiden van echt.

Ramstein Flag verbruikt zoveel geluidsruimte dat luchtmacht na de oefening amper nog kan vliegen op Leeuwarden

De Verenigde Staten doen niet meer mee aan de planning van nieuwe oefeningen in Europa, meldde de Zweedse krant Expressen onlangs. „Wij merken echter niets over een veranderde houding van de Amerikanen”, zegt Van Egmond. „De Amerikanen zijn hier met zes F-35’s en Amerikanen maken deel uit van de leiding van deze oefening. We werken professioneel samen om onze afschrikking zo goed mogelijk voor elkaar te hebben.”

Schrikt zo’n oefening de Russen écht af? „Ik denk dat Ramstein Flag echt afschrikt. De Russen kijken ongetwijfeld mee. We laten hun zien te trainen, paraat te staan en artikel 5 serieus te nemen, ook nu het spannender wordt. Of dat ultieme veiligheid biedt, zal de toekomst leren.”

Hoop herrie

Ramstein Flag levert omwonenden een hoop herrie op. Voetbalvereniging DTD zoekt dekking en traint tijdelijk ergens elders.

Door de vloot luidruchtige jachtvliegtuigen kan de luchtmacht ná Ramstein Flag vanaf Leeuwarden mogelijk nog amper vliegen. De wettelijk toegestane geluidsruimte op Leeuwarden dreigt dan ‘op’ te zijn, vooral doordat de NAVO nachtvluchten (tot 23.30 uur) wil oefenen.

Hoe zit dat? De Friese vliegbasis mag door strikte regels 2700 sorties per jaar uitvoeren. Een sortie bestaat uit één start en één landing. Tijdens Ramstein Flag kiezen veertig vliegtuigen tien dagen lang bijna iedere dag het luchtruim. Dat zijn 2000 sorties, berekende de Leeuwarder Courant, maar in werkelijkheid waarschijnlijk 2500 tot mogelijk zelfs 3000, omdat niet elke start en elke landing even zwaar weegt.

Elke sortie krijgt een weegfactor, afhankelijk van het gewicht van het toestel, maar ook op basis van de vraag welke startbaan is gebruikt, hoe lang een toestel laag vliegt en of de luidruchtige naverbrander is gebruikt. Maar vooral het tijdstip weegt zwaar. Een vlucht tussen 8.00 en 18.00 uur geldt als factor één, tussen 18.00 en 19.00 uur factor twee, tussen 19.00 en 20.00 uur factor drie, tussen 21.00 en 22.00 uur factor zes, oplopend tot factor tien tussen 23.00 en 6.00 uur.

Of Leeuwarden door ‘opgevlogen’ geluidsruimte straks vliegtuigen aan de grond moet houden, kan Van Egmond nog niet inschatten. „Het nachtvliegen is inderdaad een grote belasting op de geluidszonering. We moeten na de oefening de balans opmaken van de resterende geluidsruimte.”

Het zal een „puzzeltje” worden, verwacht de hoge militair. „We zullen waarschijnlijk goed moeten doseren wanneer we wel en niet kunnen vliegen.” Voor gewone trainingen voorziet hij niet de grootste beperkingen. „De vraag is of we nog kunnen nachtvliegen.” De luchtmacht houdt er rekening mee te moeten uitwijken naar Vliegbasis Volkel of naar het buitenland.

„Vervelend”, beaamt Van Egmond. „We willen onze vliegers natuurlijk de beste getraindheid geven. De situatie is nijpender door zo’n grote oefening met nachtvluchten.” De SGP heeft begin maart Kamervragen gesteld over de beperkingen voor Vliegbasis Leeuwarden door Ramstein Flag. Antwoorden zouden in aantocht zijn; een dag te laat.

Lessen Oekraïne

De NAVO voegt ervaringen van de oorlog in Oekraïne toe aan de scenario’s van Ramstein Flag. „Natuurlijk kijken wij naar wat daar gebeurt”, geeft Van Egmond aan. „Luchtoverwicht is essentieel.” De luchtmacht volgt het massaal afschieten van kruisraketten en drones door de Russen op de voet. „We kijken hoe we onze luchtverdediging daar het beste op kunnen voorbereiden.” Meer kan de commodore er niet over zeggen. „De Russen lezen dit artikel ook.”

Europa bereidt zich voor op het sturen van een afschrikkingsmacht naar Oekraïne voor het bewaken van een eventueel bestand. Brussel kijkt vooral ook naar de luchtmacht. Kan Nederland een bijdrage leveren? „Kunnen zeker”, stelt Van Egmond, die erop wijst dat de politiek eerst een besluit moet nemen. Of de luchtmacht zich al specifiek voorbereidt op inzet in Oekraïne, kan de commodore niet zeggen.

„Wij bereiden ons voor op alle taken waarvoor we opgeroepen kunnen worden. De alarmbel kan elke dag gaan. Met Ramstein Flag simuleren we dat de NAVO op de bel drukt. Reactietijden kan ik niet geven, maar de luchtmacht kan snel uitrukken. Na de Russische inval in Oekraïne hingen we binnen een paar uur aan de grens van het NAVO-gebied.”