Ineke van der Meijden-Both komt wat moeizaam overeind, maar stevent dan recht op de menora af. Ze ontsteekt de kaarsen, alle zeven. Van der Meijden is de enige nazaat van de vroegere Joodse inwoners van Flakkee die nog op het voormalige eiland woont. Een gemeenschap die niet mag worden vergeten, vindt het gemeentebestuur. Daarom kregen 550 scholieren vorige week een lesbrief. En om dezelfde reden richtte een werkgroep onder leiding van drs. Betsy Biemond-Boer een tentoonstelling in.

Burgemeester Grootenboer-Dubbelman gaat die openen, maar eerst –tijdens een bijeenkomst in de Remonstrantse Kerk– vertelt ze over een reis die ze ondernam naar Drenthe. Woensdag was de burgemeester daar met een groep leerlingen in kamp Westerbork. Zet zeventig scholieren bij elkaar en je hebt een hoop lawaai. Maar nu was het met zeventig scholieren „soms echt doodstil”. Wat de Joden is aangedaan, maakte diepe indruk. Vervolgd & vermoord. Onbevattelijk wat er met de Joden is gebeurd, zegt Grootenboer.

De burgemeester brengt een mezoeza op de deurpost van het museum aan

Van der Meijdens oma werd ook weggevoerd: van Ouddorp via Westerbork naar Auschwitz. Daar is ze omgebracht. Naast Van der Meijden zijn ook andere nazaten van Flakkeese Joden naar Sommelsdijk gekomen. In het kerkje luisteren ze naar het Liebeslied van Fritz Kreisler, op viool en piano. Kreisler was een Joodse componist, reden genoeg voor de nazi’s om zijn muziek te verbieden.

Rabbijnenbijbel

Lopend gaat het even later de Voorstraat af, naar het streekmuseum. Dat bestaat uit een rijtje eeuwenoude huisjes die met elkaar zijn verbonden. De burgemeester opent de expositie door een mezoeza (tekstkokertje) op een deurpost aan te brengen. In de kamertjes binnen krijgen vier thema’s aandacht: Joodse rituelen, het dagelijks leven voor de oorlog, de vervolging tijdens die bange bezettingsjaren en het herdenken nadien.

In de tentoonstelling is een parochet te zien, de voorhang van de ark waarin de Thorarollen worden weggeborgen. Er ligt een ramshoorn. En een rabbijnenbijbel.

Tekenend is een persoonsbewijs waarop te zien is dat de bezitter probeerde de J te verwijderen waarmee hij als Jood was gebrandmerkt. Er hangt een jasje met een davidsster. Er ligt ook een spaarbankboekje waarin 13 mei 1942 het laatste datumstempel was. Het allerlaatste.

Een tijdlijn op de muur vertelt sober wat de Joodse inwoners overkwam: naar Amsterdam getransporteerd; overleden in kamp Vught; naar Sobibor gedeporteerd. En steeds weer dat ene woord: vermoord.

Namen noemen

Waar de Joden woonden, is te zien aan Stolpersteine in het plaveisel voor hun huis. Afbeeldingen van die struikelstenen zijn deel van de expositie, samen met foto’s van de Joodse inwoners, voor zover die konden worden achterhaald. Van sommige gezinnen is er nauwelijks meer iets wat aan hun bestaan herinnert. Extra reden om hen nu een plaats in de tentoonstelling te geven. „Laten we hun verhalen blijven vertellen”, zegt Biemond. Burgemeester Grootenboer citeert een Joods gezegde: „Je bent pas dood als je naam niet meer genoemd wordt.”

Daarom krijgt in het kader van 80 jaar vrijheid her en der in het land de plaatselijke Joodse gemeenschap aandacht. De Sommelsdijkse expositie is er een voorbeeld van. De naam, ”Een verdwenen gemeenschap”, was ook de titel van het boek dat streekarchivaris Jan Both in 2023 publiceerde over Joods leven op Goeree-Overflakkee. Betsy Biemond presenteerde in september vorig jaar een rapport aan de gemeenteraad over het aandeel van de Flakkeese gemeentebesturen in de ontrechting en het rechtsherstel van Joodse burgers. „Kil, tragisch en bureaucratisch”, vatte de Dirkslandse historica samen.

„Er is Joodse families veel onrecht aangedaan”, zegt de burgemeester. „We kunnen niet veranderen wat er is gebeurd, maar we kunnen wel hun namen blijven noemen en ervoor zorgen dat ze niet worden vergeten.”

https://wo2go.nl/vervolgdenvermoord/