Prof. Vos, hoogleraar ethiek en geestelijke verzorging bij de krijgsmacht aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), sprak zaterdagochtend in Utrecht op de jaarlijkse conferentie van Stichting Christelijke Filosofie. „Deugdethiek is springlevend in het protestantisme. Dat was voor mij een aantal jaren terug echt een ontdekking.”

Past deugdethiek –een ethische benadering waarbij niet in de eerste plaats regels, plichten of het nut centraal staat, maar de morele vorming van een persoon– eigenlijk wel anno 2025, een tijd van geopolitieke aardverschuivingen en oorlog? „Ja”, zei prof. Vos. „Ik ben veel bezig met de vorming van militairen en dan ben je soms bezig met de ondergrens. Maar juist de deugdethiek als maximale ethiek van het volle leven blijkt in oorlogssituaties van groot belang. Het is bekend van overlevenden van de Holocaust dat de hoop dat het goede leven nog mogelijk was hen op de been hield.”

Oorlogsbeesten

De ethicus refereerde aan een onderzoek onder geestelijk verzorgers op het slagveld in Oekraïne. „Wat blijkt? De geestelijk verzorgers zien het als hun kerntaak om de moraliteit onder de militairen hoog te houden, zodat ze geen ”war animals” (oorlogsbeesten) worden en zo hun menselijkheid verliezen. Het zijn de kleine dingen van het gewone leven die hen daarbij helpen: de blauwe lucht, een berichtje van het thuisfront, dat soort dingen. Prof. Beatrice de Graaf refereerde er onlangs ook aan door te stellen dat we geen sterke leiders, maar moreel goede leiders nodig hebben, een pleidooi voor deugdethiek dus.”

Het beeld bestaat dat het protestantisme brak met de traditie door niet de morele vorming van de mens, maar de genade en het naleven van de Tien Geboden centraal te stellen. Dit beeld heeft volgens de hoogleraar echt correctie nodig. „Ik ben ruim vijftig commentaren tegengekomen van gereformeerde en lutherse theologen op de ”Ethica Nicomachea” van Aristoteles. Het onderzoek hiernaar is eigenlijk nog onontgonnen terrein. Ethiek werd ook na de Reformatie gewoon vanuit Aristoteles gedoceerd. Het is waar dat Luther de ethiek van Aristoteles verbant uit het curriculum, maar ook hij schroomt niet om over deugden te spreken. Melanchthon, zijn goede vriend, gaat volop in gesprek met de deugdethische traditie.”

Door de verbinding van de wet en de deugdethiek ontstaat er volgens prof. Vos een unieke bijdrage van protestantse zijde. „Het gebod wijst naar iets dat verder reikt dan het gebod. Je mag niet stelen, maar wat betekent het om goed met bezit om te gaan? Dat vraagt weer om verstandigheid en dus deugdethiek.”

Petrus van Mastricht

Dominique Gosewisch, die bij prof. Vos promoveert op een proefschrift over deugdethiek in het protestantisme, illustreerde tijdens een van de workshops hoe dit gebeurt in het denken van Petrus van Mastricht, een leerling van Voetius en Hoornbeeck en een bekende theoloog uit de Nadere Reformatie. „Bij Petrus van Mastricht draait het niet om de geboden zelf, maar om het grotere goed waar het gebod naar verwijst. Ik vind dat van groot belang voor vandaag, bijvoorbeeld voor het werken met jongeren. Als je op de regel zelf focust, dan verval je snel in valkuilen als elkaar veroordelen of het zoeken naar de mazen van de wet. Als je er met de ogen van Petrus van Mastricht naar gaat kijken, dan sta je er anders in door je te richten op het goede achter het gebod.”

Buitengewone mensen

Prof. mr. dr. Richard Steenvoorde, bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, reflecteerde op de bijdrage vanuit rooms-katholiek perspectief. „Het is een waardevolle correctie dat het protestantisme het gewone leven weet te waarderen. Tegelijkertijd hebben we het buitengewone, het religieuze leven in kloosters, ook nodig. Het gewone leven is de primaire plek van heiligheid, maar we hebben buitengewone mensen nodig, die het gewone leven kunnen inspireren en bevragen. Het kloosterleven zonder het gewone leven wordt elitair, het gewone leven zonder het religieuze leven middelmatig.”

Nieuws in beeld

Prof. dr. Pieter Vos. beeld Erik Kottier

Prof. dr. Pieter Vos. beeld Erik Kottier.

Programma. beeld Erik Kottier

beeld Erik Kottier