Wat bisschop-filosoof Augustinus (354-430), de reformatoren en de puriteinen aan elkaar bindt, is de ontdekking dat de mens alleen gerechtvaardigd kan worden door het geloof in Christus. Heil komt van buitenaf – God is genadig, ook in Zijn soevereiniteit. Net als bij de puriteinen ligt bij Augustinus de nadruk op levensheiliging – de pas bekeerde Augustinus is nog activistisch en optimistisch op dit punt. Wie Augustinus leest, treft een vriend, iemand die naast je komt zitten, vragen stelt, maar ook zichzelf ondervraagt, je niet teleurstelt. Hoewel hij terecht de ”doctor gratiae” (leraar van de genade) wordt genoemd, is hij vooral zielzorger: het heil van zijn hoorders gaat hem aan het hart. Wie, als Augustinus, door Gods reddende liefde aangeraakt is, gunt die ervaring ook aan anderen. Dit proeven we eveneens bij de puriteinen.

Net als bij de puriteinen ligt bij Augustinus de nadruk op levensheiliging

Er zijn talloze verschillen tussen Augustinus en de puriteinen. Om twee cruciale aspecten te noemen: Augustinus van Hippo leefde in Noord-Afrika, destijds onderdeel van het grote Romeinse Rijk, in de vierde en vijfde eeuw na Christus. De maatschappelijk-politieke situatie spreekt altijd een woordje mee bij Augustinus. En hij was een katholieke bisschop. Een feit waar puriteinen en anglicanen soms maar moeilijk mee uit de voeten kunnen.

Rutherford, Bunyan, Boston

Voorbeelden van directe en indirecte invloed van Augustinus op de puriteinen zijn:

• Samuel Rutherford hanteert veelvuldig het zogenaamde Christus-medicusmotief. Dat is een van de belangrijkste motieven uit Augustinus’ preken. De wereld is ziek, vanwege de zonde, niet in staat zichzelf te redden, maar Christus is de grote Geneesheer. Hij is Arts en Medicijn tegelijk. Zie Hem hangen, roept Augustinus uit. Rutherford neemt dit beeld over: „Lord, ready to forgive all such as come to Him in humility, He is a physician who will take sick folks in hand to heal them who have no money to give for their cure. He is indeed the poor man’s physician. He seeks no more of us, but only to tell Him that we are sick.” („Heere, U Die bereid bent te vergeven wie in nederigheid tot U komt, U bent een arts die zieken onder Uw hoede neemt en hen geneest, ook als zij niets kunnen bijdragen tot hun genezing. U bent werkelijk de arts van de armen. U vraagt niets anders van ons dan dat wij U zeggen dat we ziek zijn.”)

Augustinus was een katholieke bisschop, een feit waar puriteinen en anglicanen soms maar moeilijk mee uit de voeten kunnen

• John Bunyan neemt in ”The Pilgrim’s Progress from This World to That Which Is to Come” (”De Christenreis”) het pelgrimsmotief en de tweerijkenleer van Augustinus over. Bunyan maakt met deze allegorie niet alleen duidelijk dat we op weg en reis zijn naar een eeuwige bestemming, maar ook dat het leven met God een breuk betekent met de wereld.

Voor John Owen staat de bekering van Augustinus model voor hoe de Heilige Geest in een zondaar werkt

• De vier staten uit ”Human Nature in Its Fourfold State” (”De Viervoudige Staat”) van Thomas Boston corresponderen met het augustijnse posse-peccare-schema. Augustinus hanteert verschillende stadia om de situatie van de mens aan te duiden: 1. voor de val (of oorsprongszonde) is er sprake van ”posse peccare” (de mogelijkheid om te zondigen) en ”posse non peccare” (de mogelijkheid om niet te zondigen); 2. na de val is er nog steeds sprake van ”posse peccare”, maar ook van ”non posse non peccare” (niet de mogelijkheid om niet te zondigen); 3. bij een door genade wedergeboren mens is er nog altijd sprake van ”posse peccare”, maar nu ook van ”posse non peccare”; 4. in de eeuwige heerlijkheid is er niet alleen de mogelijkheid om niet te zondigen (”posse non peccare”), maar zal het ook niet meer mogelijk zijn om te zondigen (”non posse peccare”). Boston hanteert dezelfde stadia, zij het in andere woorden.

Verliezen-winnen

Voor John Owen staat de bekering van Augustinus model voor hoe de Heilige Geest in het hart en leven van een zondaar werkt. De Geest der genade (”Holy Spirit of grace”) ontdekt aan zonde en schuld en heelt en herstelt door genade. Augustinus heeft inderdaad heel wat moeten inleveren. Owen hanteert schema’s als binnen-buiten en verliezen-winnen, zoals Augustinus zelf ook vaak doet: hij (Augustinus) was buiten, God was binnen; hij zocht God niet, God zocht hém; als de verloren zoon zocht hij zijn heil in de wereld, maar God wilde hem aan tafel hebben.

Het draait uiteindelijk om diezelfde ontdekking van Paulus: „Hetgeen mij gewin was, dat heb ik om Christus’ wil schade geacht.”

De auteur is aan de Erasmus Universiteit Rotterdam bezig met een promotie op leiderschap bij Augustinus. Dit artikel is een samenvatting van zijn lezing op de Tabernakeldag van Stichting De Tabernakel, op zaterdag 22 maart.