Wat tot voor kort vooral een denkoefening leek voor strategische experts, begint een serieuze optie te worden nu de aankomende Duitse bondskanselier Friedrich Merz wil praten met de kernmachten Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk over bescherming door kernwapens. Ook de Poolse premier Donald Tusk staat er niet afkerig tegenover. Ditzelfde geldt voor de Baltische staten, die een Russische aanval zeggen te vrezen.

Deze discussie is in een stroomversnelling geraakt door de houding van de Amerikaanse president Donald Trump, die wisselende signalen afgeeft over zijn bereidheid zijn Europese bondgenoten via de NAVO militair te beschermen. Althans die onzekerheid hierover voedt de discussie in Europa, nadat Trump er sinds zijn aantreden in januari blijk van heeft gegeven dat hij alle prioriteit aan Amerika geeft. Hierdoor lijkt hij zich te verwijderen van zijn Europese bondgenoten. Bovendien bedreigt hij de Europese Unie met een handelsoorlog en probeert hij Oekraïne te dwingen tot een onvoordelig vredesakkoord met Rusland.

Geloofwaardigheid VS

De Europese regeringsleiders maken daaruit op dat een veiligheidsgarantie voor de bescherming van Europa niet meer zo hard is als voorheen. Daarnaast heeft Rusland in de oorlog met Oekraïne verschillende malen gedreigd met nucleaire wapens. „De Russische dreigementen zijn een belangrijke factor, maar nu speelt vooral de twijfel over de geloofwaardigheid van de VS en de toekomstige betrokkenheid bij Europa. Daardoor worden de Europese landen gedwongen na te denken over een eigen nucleaire verdediging”, denkt de Poolse veiligheidsexpert Artur Kacprzyk van het Pools Instituut voor Internationale Zaken die de Poolse regering adviseert en analyses publiceert. Hij heeft zich onder andere gespecialiseerd in strategieën voor nucleaire afschrikking.

In Duitsland werd al tijdens het eerste presidentschap van Trump (2017-2021) nagedacht over nucleaire bescherming, vooral in de partij van Merz, de CDU. Toen al was de gedachte dat Duitsland en Europa defensief meer op eigen benen moesten gaan staan, ook in het hoogste geweldsspectrum: de nucleaire afschrikking dan wel verdediging. Maar toen verdween het debat min of meer naar de achtergrond door de komst van president Joe Biden. Nu is de discussie volop terug. „Voorlopig gaat het om ”wat als”, maar je ziet zeker een levendige discussie onder experts en steeds meer onder politici in Europa”, meent Kacprzyk.

Twee kernmachten

Ten opzichte van de kernwapens van Rusland, meer dan 5500 kernkoppen voor massavernietiging en tactische inzet op het slagveld, stellen de Franse en Britse kernmachten niet zo veel voor. Frankrijk beschikt over 290 kernkoppen die zowel met ballistische raketten gelanceerd kunnen worden vanaf nucleair aangedreven onderzeeërs als met kruisvluchtwapens, die vanuit Rafalegevechtsvliegtuigen afgevuurd kunnen worden.

Het VK beschikt over 225 kernkoppen die gelanceerd worden met ballistische Trident-raketten vanaf onderzeeërs. Deze raketten worden geleased van de VS. Hoewel de verantwoordelijkheid voor de inzet volledig bij de Britse regering ligt, is niet helemaal uitgesloten dat de Amerikanen er wel iets over te zeggen willen hebben indien dit aan de orde komt. Dat geldt niet voor de Franse inzet en die kan daarom interessanter zijn voor andere Europese landen.

Juist omdat de aankomende bondskanselier Merz nadrukkelijk heeft gezegd dat zijn land de komende jaren fors zal gaan investeren in de eigen defensie, springen de stoplichten op groen om de nucleaire verdediging hierbij te betrekken. Merz wil niet dat Duitsland zelf de peperdure kernwapens gaat ontwikkelen, maar zoekt samenwerking met de Fransen en de Britten. Hij hoopt dat zij hun nucleaire afschrikkingsparaplu over de Europese NAVO uitklappen.

„Het klinkt vooral als een plan B, want niemand wil af van de Amerikaanse nucleaire bescherming. Vanuit militair perspectief kunnen de kernmachten van Frankrijk en het VK geen geloofwaardige afschrikking betekenen vanwege hun beperkte omvang”, stelt Kacprzyk. Maar hij denkt wel dat meer vertrouwen op Franse en Britse kernwapens de meest haalbare manier zou zijn om de terugtrekking van de Amerikaanse aanwezigheid uit Europa te compenseren en Rusland te blijven afschrikken.

In een nieuwe doctrine kan Rusland duidelijk worden gemaakt dat de nucleaire bescherming verbreed is door bijvoorbeeld oefeningen te doen boven andere landen, zoals Duitsland en Polen. Of door Duitse en Poolse vliegtuigen de Franse bommenwerpers tijdens oefeningen te laten begeleiden. Of, zoals de VS al doen in Europa, kernbommen in diverse landen opslaan, onder andere in het Nederlandse Volkel.

Rode knop

De Franse president Emmanuel Macron heeft wel duidelijk gesteld dat de rode knop om nucleaire wapens af te vuren in Franse handen blijft. Dit ligt in de Franse politiek zeer gevoelig. Dat zal voor de Britten niet anders zijn.

Volgens Kacprzyk komt er nog heel wat kijken bij zo’n Europese samenwerking. „Je praat over het aanpassen van doctrines wanneer en hoe deze wapens mogen worden gebruikt. Dat zijn complexe en ingewikkelde zaken. De vraag zal ook op tafel komen of het aantal kernwapens moet worden uitgebreid. En Frankrijk zal er wel wat voor terug willen hebben. Bijvoorbeeld de aankoop van Franse wapens of financiële steun.”

Maar hij blijft benadrukken dat de echte nucleaire afschrikking de Amerikaanse is. „Zolang de VS militair in Europa zitten, weet Rusland zeker dat een aanval op de NAVO een confrontatie met de VS wordt en mogelijk ook een nucleaire oorlog.”