Meer dan de helft van de bibliotheken heeft de boetes inmiddels afgeschaft. De meest recente cijfers dateren uit 2023. Toen kon bijna 60 procent van de Nederlanders kiezen uit een vorm van boetevrij lenen. Bij een op de vijf bibliotheken geldt dat voor alle abonnementsvormen. Bij andere alleen voor de jeugd of leden met een (duurder) plusabonnement.

In 2014 had de boetevrije bibliotheek in de gemeenten Land van Cuijk, Maasduinen en Rivierenland de primeur. Sindsdien neemt het aantal boetevrije bibliotheken jaar op jaar toe. Idee is dat een lidmaatschap zo aantrekkelijker wordt voor jongeren. „Voor veel mensen, zeker voor ouders met kinderen, zijn boetes een reden om geen abonnement te nemen”, weet Klaas Gravesteijn, directeur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB). „Het aantal jeugdige leden nam afgelopen jaren inderdaad toe, maar dat kan ook te maken hebben met corona of campagnes.”

Opvallend is dat geen enkele bibliotheek het boetevrije beleid teruggedraaid heeft. De VOB hoort er ook geen ontevreden geluiden over.

Drempeltje

Bij de dertig vestigingen van bibliotheek AanZet, die zitten in de Alblasserwaard en Drechtsteden, hoeven mensen sinds 2022 geen extra geld neer te tellen als ze een boek te laat terugbrengen. Die verandering moest de bieb aantrekkelijker maken voor de jeugd, legt woordvoerster Rina Sanders uit.

Daarnaast wilde de bibliotheek er meer voor iedereen zijn, vertelt ze. Jaren geleden was de bibliotheek vooral een plek om leesvoer te lenen; tegenwoordig is de bieb ook een ontmoetingsplaats. Zo vinden er taal- en computercursussen, mamacafés en voorleesuurtjes plaats. Voor de nieuwe doelgroep die daarmee de bibliotheek binnenkwam, is de drempel voor het lidmaatschap lager door het afschaffen van de boetes.

De gehoopte stijging van jeugdleden is niet terug te zien in de cijfers

Houden mensen geleende boeken, cd’s en tijdschriften niet veel langer in bezit nu dat geen extra geld kost? Dat is niet de ervaring van bibliotheek AanZet. Als de inlevertermijn is verstreken, krijgen mensen een mail met het verzoek het boek terug te brengen. Na een paar herinneringen volgt een nota om het geleende item te vergoeden. Maar dat komt niet vaker voor dan voorheen, zegt Sanders.

Coronatijd

Of de bibliotheken rond Dordrecht inderdaad meer leden trekken zoals gehoopt? In overgangsjaar 2022 nam het aantal betalende leden met 36 procent toe, vertelt Sanders. „Maar dat is geen direct gevolg van het boetevrije beleid. De groei heeft ook met de landelijke trend te maken dat bibliotheken hun aanbod verbreden. Verder speelde mee dat bibliotheken in coronatijd –behalve in het begin– hun deuren mochten openhouden.” Tot nu toe weet de bibliotheekkoepel de groei vast te houden; het aantal leden bleef in 2023 en 2024 stabiel.

De gehoopte stijging van jeugdleden is niet terug te zien in de cijfers. Sanders: „Wel kunnen we als pluspunt benoemen dat we boetevrij zijn als we het abonnement onder de aandacht brengen bij jongeren. Bijvoorbeeld bij acties op scholen de komende tijd.”

Discussies

Boetes brachten voor bibliotheken een „substantieel bedrag” in het laatje – Sanders wil niet zeggen hoeveel precies. Om die inkomsten op te vangen, voerden de dertig vestigingen van AanZet een forse prijsverhoging door. Het tarief voor volwassen leden werd per 2022 verhoogd van 48 naar 57 euro per jaar; jongeren konden al gratis lid worden. „Die stijging draagt bij aan een breder doel: het toegankelijk zijn voor de jeugd”, legt Sanders uit. „Daarbij komt dat ons tarief vergeleken met andere bibliotheken vrij laag was.”

Toch kwamen er wat reacties binnen van mensen die boos waren omdat ze meer moesten betalen. Ook wie zijn boeken netjes op tijd inleverde, is nu immers duurder uit. Daar staat volgens Sanders tegenover dat de sfeer in de bibliotheek aanzienlijk is verbeterd. „Voorheen voerden we vaak minder leuke gesprekken aan de balie. Medewerkers moesten vaak discussies voeren omdat mensen met allerlei redenen kwamen waarom ze het boek niet op tijd terugbrachten.”

Bewust informeerde de bibliotheek haar leden tijdig over de kostenverhoging. „De reacties en vragen zijn ons erg meegevallen. Er zijn ook niet meer opzeggingen geweest dan anders.”