Publicist, historicus en politicoloog Kemal Rijken volgt de politieke ontwikkelingen in de wereld op de voet. Op dit moment is hij in Duitsland om de podcastserie ”Verkiezingen in Duitsland, een podcast” te maken. Enkele maanden geleden was hij nog in de Verenigde Staten. Daar werkte hij onder andere aan ”Verkiezingen in Amerika, nog een podcast”.

De titels van de podcastseries lijken op elkaar. Toch is er een verschil. Is dat bewust gedaan?

„Ja. In de Amerikaanse campagnetijd stonden de kranten vol nieuws over de Verenigde Staten en ook veel Nederlandse media maakten een podcastserie. Vandaar het woordje ”nog”. Voor Duitsland geldt het tegenovergestelde: er wordt weinig over geschreven en podcasts zijn er vrijwel niet.”

Waarom niet?

„Omdat de Duitse verkiezingen in Nederland heel anders worden gewogen dan de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Daar is een historische verklaring voor. Na de Tweede Wereldoorlog hebben veel Nederlanders zich gevoelsmatig van Duitsland afgewend. Daarentegen ontwikkelde zich voor Amerika, dat als overwinnaar uit de oorlog kwam en in de decennia daarna dominant werd in ons dagelijks leven, een obsessie. Dat werkt tot vandaag de dag door, juist ook in de media. Duitsland geldt nog altijd een beetje als het ondergeschoven kindje. Dat terwijl het ons grootste buurland én onze grootste handelspartner is.”

Wat zijn de grote thema’s bij de verkiezingen?

„De Duitsers kampen met grote problemen. Over heel 2024 kromp de Duitse economie met 0,2 procent. Dat betekent dat de grootste economie van Europa voor het tweede jaar op rij is gekrompen, veroorzaakt door een zwakke export naar China en hoge energieprijzen. Alle partijen beseffen dat er iets moet gebeuren.

Ook migratie beheerst het politieke debat. De radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) zet al jaren in op dit thema, maar een reeks aanslagen door uitgeprocedeerde asielzoekers zorgden er onlangs voor dat ook de christendemocratische CDU/CSU snel strengere maatregelen wil.

Thema’s als wonen en onderwijs blijken ondergeschikt in de campagne. Dat is opmerkelijk, want ik merk dat mensen daar juist veel vragen over hebben.”

De christendemocraten staan bovenaan in de peilingen. Hoe komt dat?

„Bij de CDU/CSU speelde voor de verkiezingen van 2021 de vraag wie vertrekkend kanselier Angela Merkel als partijleider moest opvolgen. Dat werd Armin Laschet, maar hij was geen aansprekende lijsttrekker. Veel Merkelkiezers kozen toen voor SPD-vicekanselier Olaf Scholz en hadden vertrouwen in hem.

Onder zijn leiding is er in Duitsland nog onvoldoende van de grond gekomen. De coalitiepartijen hadden veel ruzie en Scholz was als bondskanselier ook niet echt een leider. Door zijn falen zijn veel vroegere CDU/CSU-kiezers inmiddels teruggekeerd naar de partij waar ze voorheen op stemden.”

De CDU/CSU zet momenteel in op migratie. Kan de AfD daarvan profiteren?

„Ja, die kans is er. Een belangrijk begrip in de politicologie is het zogenaamde ”issue ownership”, waarbij een politieke partij ‘eigenaar’ is van een onderwerp omdat die partij door de kiezers als het meest competent wordt gezien om een bepaalde kwestie te behandelen. Bij de AfD is dat migratie. Nu dat tot het kernthema van de verkiezingen is uitgegroeid, kan de partij –die met ongeveer 21 procent tweede staat in de peilingen– hiervan profiteren.

Vooralsnog is de AfD –ondanks dat de discussie over migratie in de afgelopen weken is opgelopen– niet in de peilingen gestegen en de CDU/CSU niet gedaald. Ik vermoed dat dit komt door de sterke communicatie van de christendemocratische lijsttrekker Friedrich Merz. Er is een cordon sanitaire tegen de AfD dat, ondanks perikelen in het parlement, wat hem betreft nog niet doorbroken is. Merz zegt stellig: „U mag AfD stemmen, maar die stem is straks niks meer waard. We gaan niet met hen samenwerken.””

Wat voor coalitie kunnen we verwachten?

„Ervan uitgaande dat de christendemocraten de verkiezingen winnen en de brandmuur tegen de AfD blijft bestaan, lijkt Merz alleen te kunnen regeren met de Groenen of met de SPD. Samenwerking met de Groenen heeft de CDU/CSU al uitgesloten, dus blijft vooralsnog alleen de SPD over.

Omdat die twee partijen de afgelopen tijd uit elkaar zijn gegroeid, kan de formatie lang gaan duren. Duitsland staat bekend om zijn snelle coalitievormingen, maar dit keer verwacht ik niet dat het land voor de zomer een nieuwe regering heeft.”

Kan Duitsland weer uit het dal opklimmen?

„Ik heb daar goede hoop op. Merz heeft gezegd dat hij als bondskanselier een meer leidende rol op zich wil nemen dan Scholz, ook in Europa. Als hij daarin slaagt, kan Duitsland weer bepalend worden voor bijvoorbeeld de Europese steun voor Oekraïne, de weerbaarheid richting de Amerikaanse regering van president Donald Trump en de omgang met China.

Daarvoor is het wel noodzakelijk dat de Duitse economie weer gaat draaien – ook voor Nederland en Europa. Als Duitse industriegiganten stilvallen, dan krijgt de Rotterdamse haven mogelijk minder goederen te verwerken.

Wat Duitsland kan helpen, en zowel Scholz als Merz lijken daartoe bereid, is te sleutelen aan de zogenaamde ”Schuldenbremse”: een wettelijk verbod op het maken van te veel schulden. Als je die regelgeving aanpast, kan Duitsland meer lenen op de financiële markten. Dan kan er ook meer geïnvesteerd worden in de economie. Je kunt het land vergelijken met een olietanker: het duurt lang voor zo’n vaartuig is gedraaid. In het geval van Duitsland misschien wel twee, drie jaar. Maar als dat is gelukt, zet het groots koers.”