Met „verbijstering en afgrijzen” heeft historicus Hubert Smeets vrijdag de openlijke ruzie tussen president Volodymyr Zelensky van Oekraïne en president Donald Trump en vicepresident J.D. Vance van de VS gevolgd. Militair analist Patrick Bolder heeft „met schrik” gekeken naar de vertoning in de Oval Office. „Zelensky werd aangevallen door twee ongelikte beren”, stelt de militair deskundige van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS).

De felle discussie is wereldnieuws. Vriend en vijand kijken met stomme verbazing toe. De confrontatie vormt een nieuw kantelpunt in de snel veranderende wereldorde. De gevolgen zijn groot. Trump draait in reactie op de ruzie de duimschroeven bij Zelensky aan en pauzeert militaire hulp.

Zeer gevaarlijk

Ursula von der Leyen luidde dinsdag de noodklok. „We leven in een zeer gevaarlijke tijd, wat kan leiden tot desastreuze gevolgen”, waarschuwde de voorzitter van de Europese Commissie. De Europese Commissie lanceerde daarom een plan om 800 miljard euro aan extra defensie-uitgaven mogelijk te maken.

„De situatie in Europa is inderdaad gevaarlijker geworden”, zegt Smeets. „De relatie tussen de EU en de VS binnen de NAVO staat op het spel. Verder is de vraag of Europese landen in staat zijn niet alleen resoluties te produceren, maar ook militair en met sancties te reageren.”

„Europa is lamgeslagen en komt in paniek met een plan”, zegt defensiespecialist Bolder. Frankrijk wil een staakt-het-vuren van een maand in Oekraïne, waarin beide partijen geen gebruik mogen maken van hun langeafstandwapens, maritieme drones en luchtaanvallen op infrastructuur.

„Daar is Oekraïne juist sterk in”, analyseert Bolder. „Oekraïne valt met succes de olie-industrie in Rusland aan en slaagt erin met drones de Zwarte Zeevloot te verdrijven.” Aan het front zou de oorlog doorgang kunnen vinden, maar juist daar verliest Oekraïne van Rusland. „Het Europese plan heeft daarom geen enkele kans van slagen”, schat Bolder in. „Het is zelfs bizar.”

Zelfmoordmissie

De gevolgen van de ruzie in de Oval Office zijn zo groot dat Europese landen waarschijnlijk definitief kunnen fluiten naar Amerikaanse veiligheidsgaranties voor een gevechtsmissie in Oekraïne om een eventueel staakt-het-vuren te bewaken. „Trump heeft daar nu helemaal geen zin meer in.”

Europa staat daarom met lege handen. Het sturen van een ‘vredesmacht’ zonder steun van de VS is gevaarlijk. „Een zelfmoordmissie. Een vredesmacht kan niet zonder zogeheten escalatiedominantie van de Amerikanen”, zegt Bolder, doelend op de mogelijkheid om Russische aanvallen te pareren met zwaardere tegenaanvallen. „Zonder veiligheidsparaplu van de VS is de missie bloedlink.”

De voortekenen zijn niet direct gunstig. Europa is in rep en roer. De Britse premier Starmer trommelde zondag Europese regeringsleiders, vertegenwoordigers van de Europese Unie en de NAVO op in een poging een antwoord te formuleren, vastberadenheid en eenheid uit te stralen. Nog geen 24 uur daarna bleken het VK en Frankrijk echter ernstig verdeeld te zijn.

Een Srebrenicascenario dreigt, waarschuwt Bolder. Vanaf medio juli 1995 werden onder het oog van Nederlandse troepen in Bosnische stad Srebrenica pakweg 7500 tot 8000 moslimmannen en -jongens vermoord. „Om de Serviërs niet te provoceren, schroefde Nederland de zware wapens van pantservoertuigen af, maar was daardoor niet meer in staat een deuk in een pakje boter te slaan.”

Een voordeel van het gebekvecht voor de camera’s in Washington is dat het leidt tot een gevoel van urgentie in Europa. „Eindelijk”, stelt veiligheidsdeskundige Bolder. „De opbouw van de Europese defensie met een grotere slagkracht krijgt eindelijk een beetje vorm. Dat is een goed teken, maar die opbouw kost tijd en geld.”

Adempauze

Ook al verslechtert de veiligheidssituatie in Europa snel, de directe oorlogsdreiging is niet toegenomen, schat historicus Smeets in. Rusland heeft volgens de Kremlinkenner behoefte aan een adempauze, militair en demografisch. Op het slagveld zijn vele duizenden tanks en pantservoertuigen vernietigd en bijna 100.000 Russische militairen gesneuveld of gewond geraakt. „Tot de Kerst neemt de oorlogsdreiging uit Rusland niet direct toe.” Met het voornemen van Trump de sancties tegen Poetin op te heffen, kan Rusland zich echter aanzienlijk sneller herstellen.

Bolder en Smeets wijzen erop dat Rusland al een hybride oorlog tegen Europa voert, door aanvallen op civiele doelen zoals sabotage van onderzeese kabels en ontploffende postpakjes. „Rusland zal de hybride oorlogsvoering opvoeren”, verwacht Bolder.

De Deense inlichtingendienst wijst er in een recent rapport op dat Rusland binnen twee jaar een inval zou kunnen doen in een Baltische staat en binnen vijf jaar een grootschalig conflict in Europa zou kunnen creëren. Poetin blijft bij zijn streven een groot Russisch rijk op te bouwen. De vraag is of Europa zichzelf kan verdedigen. „Je voelt op je klompen aan dat Europa dat niet kan”, stelt Smeets. „De afgelopen tien jaar heeft Europa zich nergens op voorbereid.”

Afschrikking

Door een eventuele terugtrekking van de VS uit de NAVO vervalt voor Europa de afschrikking van artikel 5 van het bondgenootschap: een aanval op een is een aanval op allen. Een optie is om Franse en Britse kernwapens te gebruiken voor heel Europa om de Russen af te schrikken. De Franse president Emmanuel Macron lijkt hierin zijn terughoudendheid los te laten. Een Franse atoomparaplu voor Europa zou eventueel bespreekbaar zijn.

Aan het voorstel kleven echter de nodige haken en ogen, legt defensiedeskundige Bolder uit. „Er zit een groot gat tussen de inzet van een paar duizend Europese militairen in Oekraïne en de inzet van strategische kernwapens. Het is gevaarlijk als het gat tussen deze twee opties op de escalatieladder zo groot is. Als grondtroepen even in de problemen komen, moet te snel worden overgestapt op kernwapens.”

Een gevechtsmissie om een akkoord in Oekraïne te bewaken, vergt zeker 100.000 man, vermoedt Bolder. Een enorme opgave voor Europa, ook al kunnen Canada, Australië en Turkije wellicht troepen leveren. „De manschappen moeten echter na vier tot zes maanden worden afgelost. In totaal moeten er dus twee tot drie keer zoveel troepen beschikbaar zijn.”

In de verhouding tussen de VS en Europa is nog niet alles verloren, denkt Smeets. De historicus hoopt dat gematigde Republikeinen en Democraten zich tegen Trump keren. „Sommigen zetten vraagtekens bij de snelle afbraak van 75 jaar Amerikaans buitenlandbeleid. Republikeinen vinden het daarbij niet fijn afgeschilderd te worden als speelbal van Poetin. Dat krenkt de Amerikaanse trots.”

Smeets ontwaart bij zichzelf een „Jaltagevoel” – een verwijzing naar de badplaats op de Krim waar de westerse geallieerden en de Sovjets in 1945 afspraken Europa te verdelen. „Die afspraken gingen over het overwonnen nazi-Duitsland. Nu speelt de verdeling zich in het luchtledige af. Trump en Poetin verdelen Europa, zonder inachtneming van het recht op zelfbeschikking, van soevereiniteit van landen, van Oekraïne. Georgië en Moldavië kunnen daarbij de volgende slachtoffers zijn.”