Ze zaten bij elkaar in de brugklas, de 13-jarige verdachte en zijn leeftijdsgenoot die zondag in Schiedam werd neergestoken. Het slachtoffer overleed later.

Vijf jongens en een meisje van tussen de 12 en 16 pakte de politie deze week op. Ze worden verdacht van poging tot moord of doodslag. Het zestal zou betrokken zijn bij een schietincident in een Rotterdamse woning, waarbij een kogel een 11-jarige jongen bijna het leven kostte.

Verder werden van de week twee meisjes van 12 en 14 aangehouden voor een mishandeling van twee vrouwen in de Rotterdamse metro. Ze hadden beide dames bewusteloos geslagen.

Rondhangen

Zulke berichten geven misschien het idee dat geweld onder jongeren toeneemt. Toch vertellen de cijfers een ander verhaal. Ernstige geweldsincidenten laten al decennia een dalende trend zien, zegt Marieke Liem, hoogleraar veiligheid en interventies aan de Universiteit Leiden. Ze is er duidelijk over. „Neemt het geweld onder jongeren toe? Nee. Neemt de aandacht ervoor toe? Ja.”

Liem kan wel verklaren dat de schijnwerpers meer op gewelddadige jongeren staan. „Politie en justitie richten zich meer op de hardnekkige kern jongeren die gewelddadig blijft. Ook in de media krijgen de incidenten die nog wel plaatsvinden veel aandacht.”

De daling van het aantal geweldsincidenten heeft volgens Liem te maken met een veranderde levensstijl en vrijetijdsbesteding. Dat mensen tegenwoordig amper meer contant geld op zak hebben omdat ze vooral met pin betalen, zorgt voor minder overvallen op winkels en berovingen op straat. En het feit dat jongeren minder op straat rondhangen en meer binnenshuis achter een scherm te vinden zijn, draagt er ook aan bij dat de straatcriminaliteit daalt.

Liem ziet daarnaast een toenemend taboe op geweld. „Er wordt steeds meer op je neergekeken wanneer je een conflict op een gewelddadige manier oplost. Dat is drastisch anders dan vijftig of honderd jaar geleden, toen men vaker met elkaar op de vuist ging om een ruzie te beslechten.”

Statussymbool

Hoe komt een 13-jarige erbij om een ander neer te steken? Wat bezielt zo’n tiener? Volgens Ilse van de Groep, onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, willen gewelddadige jongeren in de meeste gevallen ‘gewoon’ een conflict oplossen. Anderen grijpen naar de wapens of slaan erop los uit zelfverdediging. „Ze voelen zichzelf onveilig of zijn zelf slachtoffer van geweld.”

Een kleinere groep gebruikt geweld om anderen onder druk te zetten. Ook draagt een deel van de jongeren wapens als statussymbool.

Daders zijn vaak zelf slachtoffer van geweldsdelicten of waren getuige van geweld dichtbij, weet Van de Groep. „Ze zoeken de oplossing voor een conflict in geweld omdat dat in hun omgeving gebruikelijk is en omdat ze daardoor beperkte vaardigheden hebben geleerd om dit op een andere manier te doen.”

Jeugdige daders gebruiken relatief vaak alcohol en drugs, kampen met mentale problemen en pesten of worden gepest.

Wil je hun gewelddadige gedrag beteugelen, dan moet je specifiek inzetten op motieven en kenmerken van daders, zegt Van de Groep. Bijvoorbeeld vaardigheden aanleren hoe je op een effectieve manier conflicten oplost. Of aandacht hebben voor ervaringen waardoor ze zelf slachtoffer zijn geworden, drugsgebruik voorkomen en het mentale welzijn verbeteren. „Meest effectief lijken langdurige programma’s die zich op meerdere factoren tegelijk richten.”

Wat juist niet werkt, zijn bewustwordingscampagnes of een verbod op wapens. „Met een algemene boodschap bereik je de doelgroep niet en door stigmatisering kun je wapengebruik onbedoeld verergeren.”