De gemeente Ede bestaat voor meer dan de helft uit natuur. Maar er wonen ook ruim 100.000 mensen, 4 miljoen kippen én er moeten meer dan 10.000 nieuwbouwwoningen komen. Als de stikstofcrisis ergens hard knelt, dan is het hier, aan de rand van de Veluwe.

„We vieren binnenkort het zesjarig bestaan van deze puinhoop”, concludeert wethouder Jan Pieter van der Schans. „We zijn er als overheid nog niet in geslaagd om tot het begin van een oplossing te komen. Dat leidt tot cynisme, boosheid en onbegrip. Terwijl we ook al heel veel weten: maatregelen liggen al op de plank.”

Ede houdt vrijdag een ‘oplosconferentie’, die moet leiden tot een aanbod aan het kabinet. Op initiatief van Van der Schans komen verschillende wetenschappers, juristen en andere stikstofkenners bijeen om tot wegen uit de stikstofimpasse te komen. „Wij willen aan de slag.”

Hoe hangt de vlag erbij in Ede?

„We zien dat er grote onzekerheid is bij boeren, bouwers en recreatie-ondernemers. Tientallen bedrijven of projecten in Ede hebben de afgelopen jaren ”intern gesaldeerd”. Zij konden ontwikkelen door gebruik te maken van stikstofruimte in hun bestaande natuurvergunning. De Raad van State concludeerde in december dat dat niet mag. En dat voor intern salderen met terugwerkende kracht een nieuwe vergunning nodig is.”

„Veel ondernemers zitten met de vraag wat dat nu betekent. Voor die vergunning krijgen ze tot 2030 de tijd. Maar moeten ze dan nu stoppen met ontwikkelen? Tegen een bouwbedrijf kun je niet zo makkelijk zeggen: Haal die woningen maar weer weg. Met koeien ligt dat anders, waardoor de onrust bij boeren groot is.”

Kan er nog een vergunning worden verleend in Ede?

„We zitten klem. Ik sprak vorige week een jonge pluimveehouder van wie je er eigenlijk wel honderd zou willen in je gemeente. Die wil investeren in goede plannen met oog voor dierenwelzijn, waterkwaliteit, met oog voor de omgeving. Maar stikstoftechnisch komen we daar niet uit. Terwijl je zou zeggen: er gaan in de buurt ook genoeg pluimveehouders met pensioen. Doorgaan zonder te investeren in een bedrijf is op een gegeven moment óók geen optie meer. Dan blijven alleen stoppen of naar een ander land verhuizen over als opties.”

Is de rekenkundige ondergrens van landbouwminister Wiersma een oplossing? Zij wil kleine beetjes stikstof niet langer meetellen, omdat erg onzeker is waar die precies terechtkomen. Veel projecten hebben dan geen vergunning meer nodig.

„Zo’n ondergrens is een goed idee. Er is al meermaals geconcludeerd dat het stikstofmodel wankel is als het om kleine hoeveelheden bij individuele vergunningen gaat. Maar het is slechts de helft van de oplossing. Dat kan alleen als je ook concrete maatregelen neemt om de hoeveelheid stikstof te verminderen. Anders doe je opnieuw wat er in het verleden al mis ging: je neemt een hypotheek, en je ziet later wel of je die gaat aflossen. Dan speel je met de hoop van mensen.”

Het Rijk en provincies gaan over stikstof en natuur. Welke oplossing kunnen jullie als gemeente bieden?

„Geef ons als gemeente een stikstofdoel. Dat kunnen we vastleggen in ons omgevingsplan, met een reductiepercentage. Laat ons het gesprek voeren met veehouders over hoe zij hun uitstoot verminderen. Sommige veehouders stoppen –ook hier– door mee te doen aan de beëindigingsregeling voor piekbelasters. Maar voor boeren die doorgaan, staat er nog geen enkele doelstelling op papier. Er zijn algemene, landelijke doelen. Maar geen boer weet nu hoeveel hij kan en moet verminderen om aan dat doel bij te dragen. Juist wij hebben de lokale kennis en capaciteit om het gesprek te voeren, bijvoorbeeld met die pluimveehouder die een goed toekomstplan heeft.”

Maar gemeenten hebben al veel op hun bord. Zitten kleinere gemeenten met minder boeren daar ook op te wachten?

„Het hoeft ook niet overal op dezelfde manier. Op andere plekken kun je misschien beter per regio of provincie kijken. Maar we hebben hier de Veluwe binnen de grenzen, honderd procent van onze veehouders is piekbelaster. En er zijn genoeg slimme mensen die de afgelopen jaren al oplossingen hebben ontwikkeld. Die willen we met onze conferentie bijeen brengen, en die oplossingen brengen we graag onder de aandacht van het kabinet.”