„Stop maar meer mensen op een cel”, schreef partijleider van de PVV Geert Wilders begin deze maand op X. Hij botste met staatssecretaris Coenradie (PVV) over het vervroegd vrijlaten van gevangenen. „Alle penitentiaire inrichtingen en cellencomplexen op politiebureaus zijn vol”, schreef Coenradie begin december 2024 naar de Tweede Kamer. Er is een tekort aan personeel, maar ook aan cellen.

De staatssecretaris onderzocht verschillende mogelijkheden om de druk op gevangenissen te verlichten. Zo komen gedetineerden sinds december 2024 drie dagen voor het einde van hun straf vrij. In oktober 2024 reisde Coenradie naar Estland om te kijken of gevangenen daar hun straf konden uitzitten. Maar ook de Tweede Kamer denkt mee. D66 opperde maandag in Trouw om arrestanten die in voorarrest zitten, met een enkelband naar huis te sturen om zo de druk op gevangenissen te verminderen.

Is een enkelband dé manier om meer celruimte te creëren? Moeten er meer mensen in een cel worden gestopt of moeten veroordeelden hun straf uitzitten in het buitenland? Hester de Boer, promovendus bij het Instituut voor Strafrecht & Criminologie aan de Universiteit Leiden, reageert op drie mogelijke oplossingen om de druk op gevangenissen te verlichten.

Oplossing 1: een elektronische enkelband

„In de jaren 90 en begin 2000 had Nederland, net als nu, een cellentekort. In beide periodes nam de overheid maatregelen om de in- en uitstroom van gevangenen te beperken. Begin 2000 is een pilot elektronische detentie opgezet: de enkelband. Die liep tot 2010 en werd goed ontvangen door het gevangeniswezen.

Het is jammer dat de enkelband destijds niet grootschalig is doorgevoerd, want het is een goede maatregel, met name voor korte gevangenisstraffen. Onderzoek toont aan dat die niet effectief zijn. Elektronische detentie zou een waardevolle vervanging kunnen zijn, die minder schadelijk is voor de sociale omgeving van gedetineerden en met meer kans op een goede terugkeer in de samenleving.”

Oplossing 2: meerdere gedetineerden in een cel

„Tot 2004 stond Nederland bekend om zijn eenpersoonscellen. Vanwege het cellentekort begin 2000 zijn meerpersoonscellen ingevoerd.  Andere landen deden dat al eerder.

Niet elke gedetineerde doelgroep is geschikt voor een meerpersoonscel.  Sinds ongeveer 2016 zien we een complexere doelgroep in de gevangenis. Er komen zwaardere zaken voor de rechter, mede door de focus op georganiseerde zware criminaliteit.

In Nederland proberen we altijd een humane straf op te leggen. De veiligheid van zowel de gedetineerden als het gevangenispersoneel komt in het geding als we personen bij elkaar in een cel stoppen die daar niet geschikt voor zijn. In 2023 nog werd er in de gevangenis in Krimpen aan den IJssel iemand vermoord in een tweepersoonscel.”

Oplossing 3: veroordeelden hun straf in het buitenland laten uitzitten

„Mensen in het buitenland hun straf laten uitzitten is een dure oplossing. Het kost veel geld om ze te transporteren en cellen te huren. Een betere oplossing is proberen buitenlands gevangenispersoneel naar Nederland te krijgen.

Want het echte probleem is het personeelstekort. Dat komt doordat we heel erg bezuinigd hebben op gevangenispersoneel tijdens de daling van het aantal gedetineerden vanaf begin 2000. Maar vanaf 2016 was er alweer een lichte toename. De gevangenispopulatie fluctueert. Bij een daling moet je niet alles in één keer dichtdoen.”