„Ik keek naar mijn parkieten, ieder met hun eigen karakter, en vroeg me af waarom alleen de mens naar Gods beeld gemaakt is”, vertelt Eva van Urk-Coster (37) uit Dordrecht. Op de achtergrond klinkt het gekwetter van de vogels. Het was de aanleiding voor Van Urks masterscriptie en later haar promotieonderzoek.

In het proefschrift waarop ze deze maand cum laude promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam, bespreekt Van Urk de verhouding tussen de mens als beelddrager Gods en de crisis van de biodiversiteit. „De mens heeft een speciale verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor de harmonie in de schepping.”

Wat verstaat u onder het beeld Gods?

„Daarvan kun je geen eenvoudige definitie geven. Het drukt iets uit van de bijzondere relatie tussen God en de mens en de verantwoordelijkheid die daarbij hoort. De mens verhoudt zich door zijn schepping naar Gods beeld op unieke wijze tot God. In het Nieuwe Testament wordt het beeld Gods vooral verbonden aan Christus. Bijvoorbeeld in Romeinen 8:29, waar gesproken wordt over de vernieuwing van de mens tot het echte Beeld van God, Christus. In de heiliging wordt de mens steeds meer gelijkvormig aan Hem. Dat raakt vervolgens aan hoe je omgaat met de schepping.”

Welke houding zou de mens ten opzichte van de natuur moeten aannemen?

„In Genesis 1 wordt gezegd dat de mens moet heersen over de schepping. Daarin klinkt iets van gezag door. Het geeft aan dat de mens grenzen mag stellen aan de natuur en ruimte voor zichzelf mag creëren. Tegelijk is hij geplaatst te midden van andere levende wezens. Daarin is hij verantwoordelijk voor het zorgen voor harmonie en eenheid in de schepping.”

Wat betekent dat concreet?

„Dat is een grote vraag. De verleiding is om snel een lijstje te geven met manieren waarop we duurzaam kunnen leven. Maar daar richt ik me niet op. Ik zoek naar de laag eronder. De natuur heeft instrumentele waarde in die zin dat de mens ervan afhankelijk is. Tegelijk is de hele schepping bedoeld om Gods grootheid te laten zien. Calvijn noemt de natuur daarom al het theater van Gods glorie. Je kunt iets van God proeven in de schepping. Dat wordt minder door het grote verlies aan biodiversiteit.”

In uw proefschrift noemt u dat het scheuren van bladzijdes uit het boek van de natuur. Wat bedoelt u daarmee?

„Ja, die aanduiding komt onder andere voor in artikel 2 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB), waar de schepping een boek genoemd wordt, waardoor je God kunt leren kennen. Alle schepselen zijn als letters die ons iets van God te kennen geven. De Bijbel zelf wijst overigens ook voortdurend op de wereld om ons heen. Kijk naar de mieren, kijk naar de musjes. De natuur is meer dan alleen een achtergrond bij de heilsgeschiedenis.

Op het tweede boek, dat van de Schrift, zijn we heel zuinig. Het blijft intact en er zijn talloze kopieën van. Je scheurt er niet zomaar een bladzijde uit. Met het boek van de natuur gaan we heel anders om. Bij het verlies van biodiversiteit door massa-extinctie gaan er bladzijdes uit verloren. Het raakt besmeurd en het doet ons niets. We zouden er veel zuiniger op moeten zijn.”

Stelt u het boek van de natuur en de Schrift daarmee op gelijke hoogte?

„De NGB noemt het boek van de natuur als eerst. Het is ook voor alle mensen toegankelijk. Het is de eerste openbaringsbron van God. Ik zou de angst dat te veel waardering voor de natuur leidt tot aanbidding ervan, willen relativeren.

Tegelijk is er ook een duidelijker en vollediger perspectief. De aanvulling van de Schrift en de zogeheten bijzondere openbaring zijn nodig. De Bijbel heeft ook de belangrijkste plaats als het gaat om de verzoening.”

Heeft God de mens wel nodig om voor Zijn schepping te zorgen?

„God is Degene Die de schepping leidt en tot voltooiing brengt. De mens hoeft de wereld niet te redden, maar hij krijgt wel verantwoordelijkheid. Daarom gaf God de mens bevel om te heersen over de vogels in de lucht en de vissen in de zee. We moeten onze beperktheid en zondigheid erkennen, maar onszelf tegelijk niet te klein maken.”

Bent u zelf veranderd door de inzichten van uw onderzoek?

„Ik ben nog meer onder de indruk geraakt van de rijkdom van de schepping. Het kan me bijvoorbeeld raken dat de komodovaraan, een gigantisch reptiel dat in Indonesië leeft, door toerisme met uitsterven bedreigd wordt.”

Indonesië is ver weg. Is de onzichtbaarheid van uitstervende soorten een verklaring voor het gebrek aan aandacht ervoor?

„Ja, massa-extinctie is iets abstracts. Ik zie met het blote oog bijvoorbeeld niet dat er nu minder bijen zijn dan toen ik 15 was. Van klimaatverandering merken we in directe zin meer dan van de achteruitgang van biodiversiteit. We zijn ons er nauwelijks van bewust dat onze opa’s en oma’s veel meer vogels hoorden en zagen in hun tuin.”

Moet er wat u betreft meer over de natuur gepreekt worden?

„In de preek gaat het vaak puur over de relatie tussen de mens en God, terwijl in de Bijbel blijkt dat de hele schepping door God wordt vernieuwd. De mens maakt deel uit van een zuchtende schepping, zoals beschreven staat in Romeinen 8. De hele schepping verlangt naar verlossing. Daar mag best wat meer aandacht voor zijn.”