Het enige vliegtuig dat de trans-Atlantische vlucht tussen het Europese vasteland en Groenland maakt, landt tijdens het blauwe uur op de luchthaven van Nuuk. Het lijkt wel zo gepland: nog geen twee maanden nadat de nieuwe start- en landingsbaan in gebruik is genomen en dit besneeuwde knooppuntje vlak buiten de Groenlandse hoofdstad een internationale luchthaven is gaan heten, stroomt de internationale gemeenschap toe.

De vierwekelijkse vlucht spuwt een leger journalisten in de vrieskou uit. Het omliggende gebergte kleurt ijsblauw in het middaglicht. De zon trekt in januari, op 64 graden noorderbreedte, een bescheiden baantje door de lucht, stijgt even boven de bergkam uit en verdwijnt dan weer in de fjord.

De pers volgt in het kielzog van Donald Trump jr., die begin januari het eiland gelegen tussen de Noordelijke IJszee en de Atlantische Oceaan aandoet. Diezelfde dag nog verklaart zijn vader dat als hij Groenland niet goedschiks, hij het land dan wel kwaadschiks inlijft. Trump senior dreigt Denemarken „torenhoge invoerrechten” op te leggen als het Groenland niet vrijwillig „afstaat”.

Amper 60.000 inwoners

Wat heeft iedereen hier te zoeken? Nuuk, de hoofdstad aan de Groenlandse westkust is met 20.000 inwoners veruit de grootste plaats van Groenland, een land dat een omvang heeft van ruim twee miljoen vierkante kilometer – meer dan vijftig keer Nederland – en een bevolking van amper 60.000 inwoners. Nuuk ligt aan het einde van de Nuup Kangerlua Fjord, op een landtong aan de oostzijde van de Labradorzee en is de noordelijkste hoofdstad ter wereld.

Bij aankomst vriest het twintig graden. De stad is ingesloten door bergketens en gletsjers. In de haven drijven schotsen ijs. Veel onherbergzamer zijn de hoofdsteden niet. Er slingert een weg –noem het een ijsbaan– van drie kilometer van de luchthaven naar Nuuk, en er lopen een paar besneeuwde straten door de stad, maar dat is het. Geen van de zogenoemde settlements of nederzettingen in het immense land zijn met elkaar verbonden.

In Daddy’s –min of meer de enige kroeg in Nuuk– praat een stelletje Deense inwoners van Groenland schertsend over de bewoners die een snelle auto van duizenden kilometers ver laten importeren, om er vervolgens nooit verder dan een kilometer of vijf, en in deze weersomstandigheden zelden harder dan circa 30 kilometer per uur, in te rijden.

De interesse in Groenland is volgens Maria Ackrén, politicoloog aan de Universiteit van Groenland, drieledig: het smeltende ijs creëert nieuwe vaarroutes, de Verenigde Staten hebben er een militaire basis, en onder het landijs liggen enorme volumes zeldzame aardmetalen verborgen.

Alles wat de VS willen, hebben ze al

Politicoloog Ulrik Pram Gad, gelieerd aan het Deense Instituut voor Internationale Studies, vraagt zich af waar Trump precies op aast. „Alles wat de Verenigde Staten zich op militair-strategisch gebied kunnen wensen, hebben ze al”, merkt Pram Gad op.

De Amerikaanse militaire aanwezigheid op het eiland overtreft inderdaad allang de Deense. Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben de Verenigde Staten een basis op Groenland, de Pituffik Space Base, voorheen bekend als de Thule luchtbasis, gelegen in het noordwesten van het eiland. Tweehonderd Amerikaanse militairen en een kleine vijfhonderd andere militairen en contractanten van bondgenoten zijn permanent op het permafrost gestationeerd, boven de poolcirkel, en zo’n 1500 kilometer verwijderd van de Noordpool. Zij zijn voornamelijk in Pituffik om het luchtverkeer vanuit het oosten te kunnen monitoren. Pram Gad: „Ze hebben zowel de Thule-radar als een monopolie op de essentiële infrastructuur en militaire uitrusting.”

Hij vervolgt: „De Verenigde Staten hebben zo goed als vrij spel op Groenland, Denemarken is extreem meegaand. En noch Amerika, noch de Deense en Groenlandse autoriteiten hebben tot nu toe iets gevonden dat verdere militaire opbouw in Groenland rechtvaardigt.”

Kritieke grondstoffen voor schone energie

Hoe zit het dan met de zeldzame aardmetalen? Groenland beschikt over ​​43 van de 50 mineralen die Amerika beschouwt als essentieel en afzettingen van twee derde van de mineralen die op de Europese lijst van kritieke grondstoffen staan –kritiek voor onder meer de groene transitie en defensie– en waarvoor het Westen momenteel afhankelijk is van China.

„We hebben een overvloed aan mineralen, niet alleen zeldzame aardmetalen”, zegt minister voor onder meer Infrastructuur en Grondstoffen Naaja Nathanielsen vanachter haar bureau in het dieprode regeringsgebouw in het centrum van Nuuk. „We kunnen leveren wat andere landen nodig achten voor hun industrie en nationale veiligheid.”

De klimaattransitie, vervolgt ze, is onmogelijk zónder deze mineralen. „Veel landen hebben de neiging om alles te willen, een bloeiende economie en alles elektrificeren, maar géén mijnbouw. Dat is onmogelijk. Ontvangende landen kunnen bij ons terecht voor verantwoorde grondstoffen. Maar Groenland hanteert strikte regels inzake veiligheid, het milieu en arbeidsomstandigheden.”

Verkiezingsstrijd om mijn

De Groenlandse bevolking zit in een spagaat. De vorige verkiezingen, in 2021, draaiden om precies dit thema. De partij Inuit Ataqatigiit won de parlementsverkiezingen met de belofte om de ontwikkeling van de Kvanefjeldmijn in het zuiden van Groenland te stoppen. Naar verluidt bevindt zich hier de één na grootste afzetting aan zeldzame aardmetalen ter wereld en, als bijproduct, een flinke hoeveelheid uranium.

Het Australische bedrijf Greenland Minerals –inmiddels heet het ETM– kreeg in 2007 een exploratievergunning voor Kvanefjeld. In 2020 bevestigde de Groenlandse regering dat het bedrijf voldeed aan de criteria voor een exploitatievergunning en dat het, na jarenlange haalbaarheids- en milieustudies, mocht beginnen met ontginnen.

De komst van de nieuwe dagbouwmijn veroorzaakte controverse vanwege de kans op radioactieve stof dat zou kunnen neerdwarrelen over de nabijgelegen plaats Narsaq en de schaarse landbouwgronden op het enige groene deel van Groenland. „Het mijnbouwbedrijf veroorzaakte een oorlog onder de lokale bevolking”, zegt ​​Piitannguaq Tittussen, oprichter van de milieuorganisatie Nuuk Fjord’s Friends. „Een deel van de bevolking hoopte op gouden bergen en liet zich paaien door de mooie woorden van het mijnbouwbedrijf. Maar uranium gaat slecht samen met een gemeenschap, de visserij en landbouw.”

Wet tegen de exploitatie van uranium

De verkozen regering maakte haar belofte waar. Niet lang na de verkiezingen nam het parlement de Uranium Act aan, een wet die de verkenning naar en exploitatie van uranium verbiedt. Greenland Minerals maakte de zaak aanhangig bij het arbitragehof in Kopenhagen. Een uitspraak laat nog op zich wachten. „De Groenlandse regering geeft gemengde signalen af”, zegt operationeel directeur Daniel Mamadou via een internetverbinding. „De huidige regering heeft een decennium aan beleidsvorming van haar voorgangers ongedaan gemaakt. Dit soort acties schrikt internationale investeerders af. Voor zo’n langdurig en kostbaar project is standvastig beleid wezenlijk.”

Tegelijkertijd wil een meerderheid van de Groenlandse bevolking onafhankelijkheid of ”vrije associatie”, maar onafhankelijk betekent ook dat Denemarken de geldkraan dichtdraait en de Groenlanders economisch op eigen benen moeten staan. Op dit moment is dat ondenkbaar. Denemarken keert jaarlijks ruim 500 miljoen euro uit, omstreeks de helft van de overheidsuitgaven. De subsidie is bedoeld om de kosten te dekken van de verantwoordelijkheden die de Groenlandse overheid heeft overgenomen van de Deense.

De enige andere substantiële Groenlandse inkomstenbron is de export van vis, voornamelijk garnalen en heilbot, maar de omzet daarvan is lang niet afdoende om de welvaartsstaat draaiende te houden. Naast toerisme –denk aan de nieuwe internationale luchthaven– wordt mijnbouw als een onmisbare route naar financiële autonomie beschouwd. Zeker door Siumut, de sociaaldemocratische partij die sinds Groenland in 1979 zelfbestuur afdwong, bijna altijd deel heeft uitgemaakt van de regering. Uiterlijk begin april vinden in Groenland nieuwe verkiezingen plaats.

Er zijn maar twee kleinschalige actieve mijnen

Maar, zegt politicoloog Ackrén: de ontwikkeling van de mijnbouw als zodanig verloopt traag. „Hoewel Groenland in 2009 zijn eigen natuurlijke hulpbronnen in handen kreeg en de Verenigde Staten tien jaar later een memorandum over samenwerking in de sector ondertekende, zijn nog geen grootschalige projecten van de grond gekomen. Groenland heeft momenteel twee actieve mijnen, beide kleinschalig, en geen van beide verschaft zeldzame aardmetalen.”

Op dit moment draagt de sector amper bij aan de nationale economie, zegt minister Nathanielsen. „De kleinschalige mijnbouw die er is, is van belang op lokaal niveau, voor de lokale gemeenschap. Maar voor het stutten van de nationale economie hebben we zeker drie tot vijf operationele mijnen nodig.”

Het potentieel lijkt immens, maar de realiteit is zo weerbarstig als het weer. Ondanks het versnelde smelten van de ijskap, is Groenland relatief onbegaanbaar. Het klimaat blijft bar, het landschap ruig, het milieu grotendeels beschermd, en het ontbreekt aan fysieke en digitale infrastructuur.

Grondstoffen delven op Groenland is enorm kostbaar

„De mijnbouwbedrijven zijn zich er terdege van bewust dat ze alles vanaf nul moeten opbouwen”, verklaart Ackrén. „Grondstoffen delven in Groenland is enorm kostbaar. De mijnbouwlocaties liggen afgelegen, midden in de wildernis, en alles moet nog aangelegd worden: wegen, huizen, voorzieningen, expertise en werknemers moeten worden ingevlogen.”

Kortom: vooralsnog is er niet bepaald een run op Groenlandse mijnbouwlicenties. Als het Trump om de grondstoffen gaat, is de strijdkrachten inzetten ietwat overtrokken. „Het enige dat een Amerikaans bedrijf, of welk bedrijf dan ook, hoeft te doen, is een vergunning aanvragen”, zegt Ackrén.

„We voeren een opendeurenbeleid”, beaamt Nathanielsen. „Niemand is bij voorbaat uitgesloten, zolang je je aan onze regels houdt.” Ook China – waar Trump zo huiverig voor lijkt? „Ook China, al tonen ze tot op heden weinig interesse. Chinese inmenging is meer mythe dan werkelijkheid. We hadden een Chinese investeerder in de fjord, maar zijn licentie werd ingetrokken omdat hij niet de voortgang boekte die hij had beloofd.” Een paar jaar geleden probeerde een Chinees bedrijf twee luchthavens in Groenland aan te leggen, maar onder druk van de Verenigde Staten zegde uiteindelijk Denemarken toe de projecten te bekostigen.

Vluchten geannuleerd, heel normaal

Het is daags voor vertrek en de straten zijn spekglad na een plotselinge periode van temperaturen boven nul en smeltende sneeuw die weer is bevroren. De mensen die zich buiten begeven, schuifelen over het wegdek. Groenlanders die horen dat we maandag naar Kopenhagen vliegen, kijken meewarig. „Je gaat nergens heen. Er is een storm op komst.”

Ze krijgen gelijk. Een dag voor vertrek komt het bericht dat de vlucht is afgeblazen. De luchtvaartmaatschappij wordt in Groenland gekscherend Air Immaqa, Air Misschien, genoemd. Deze maand, vertelt een piloot, is al een derde van de vluchten geannuleerd. Groenlanders die elders in Groenland wonen komen niet thuis – er zijn geen wegen, er is geen veerboot, maar ze reageren gelaten. Het zijn de Amerikanen en Europeanen, vervolgt de piloot, die stennis schoppen, die zulke belangrijke dingen te doen hebben dat ze op tijd thuis móeten zijn.

Klimaatverandering maakt Groenland misschien toegankelijker, maar nog steeds niet erg toegankelijk.