Wat is fentanyl?

Fentanyl is een zogenoemd opiaat: een pijnstillend, kalmerend of verdovend middel uit opium. Het kan worden voorgeschreven om heftige pijn te onderdrukken. Fentanyl wordt wel het neefje van heroïne genoemd, maar het is vijftig keer krachtiger dan heroïne en honderd keer sterker dan morfine.

Behalve voor medische toepassingen wordt fentanyl ook voor duistere doeleinden gebruikt. Vermoedelijk probeerde de Israëlische geheime dienst in 1997 Hamasleider Khaled Mashal te liquideren door fentanyl in zijn oor te spuiten. Russische elitetroepen gebruikten het spul in 2002 om een gijzeling in een theater in Moskou te beëindigen.

Recreatief wordt fentanyl ook steeds vaker gebruikt, met name in de Verenigde Staten. De drug is enorm verslavend.

Hoe groot is het probleem voor de VS?

Fentanyl is zo gevaarlijk dat het innemen van slechts 2 milligram al voldoende kan zijn om eraan te overlijden. Het betekent dus dat iemand al heel snel een overdosis kan nemen, met onomkeerbare gevolgen. In 2024 werd van meer dan 74.000 Amerikanen geregistreerd dat ze stierven door een overdosis fentanyl. In 2017 was dat nog geen 30.000 keer. Voor Amerikanen onder de 50 jaar is fentanyl inmiddels de belangrijkste doodsoorzaak.

San Francisco springt eruit als plek waar fentanyl zijn duizenden verslaat. Dit als gevolg van soft beleid. In een deel van het centrum van de stad riep de burgemeester in 2021 daarom de noodtoestand uit. Sinds 2020 zouden er in de stad meer mensen zijn omgekomen door fentanyl dan door Covid-19, auto-ongelukken en moorden samen. De onlangs aangetreden nieuwe burgemeester kreeg dinsdag van het stadsbestuur vergaande bevoegdheden om de crisis in te dammen.

Het is overigens mogelijk dat de ‘epidemie’ in de VS over zijn hoogtepunt heen is, al dan niet tijdelijk. De nieuwste cijfers laten een afvlakking zien.

Wat hebben importtarieven en fentanyl met elkaar te maken?

Trump wil al langer paal en perk stellen aan fentanyl. Zo lanceerde hij in zijn eerste ambtstermijn al een campagne om de drugscrisis aan te pakken. Onderdeel daarvan was het invoeren van de doodstraf voor handelaren en smokkelaars. Nu zet de Amerikaanse president zwaarder geschut in en dreigt Canada, China en Mexico met importheffingen als ze niet voorkomen dat fentanyl via hun grenzen de VS binnenkomt.

Canada en Mexico hebben inmiddels bedongen dat de heffingen een maand uitgesteld worden. In ruil daarvoor gaat Mexico 10.000 militairen inzetten langs de grens met de VS om drugshandel te bestrijden. Canada komt met een plan van 1,3 miljard dollar om de grenzen te versterken met nieuwe technologie en meer middelen om de toevoer van fentanyl tegen te gaan. Ook gaat het land een ”Fentanyl Tsaar” benoemen en drugskartels als terroristische organisaties aanmerken. China heeft (nog) geen deal met de VS bereikt. Het land kondigde tegenheffingen aan.

Heeft Trump een punt als hij Canada, China en Mexico verantwoordelijk houdt voor de fentanylcrisis in de VS?

Tot 2019 was China het ‘herkomstadres’ van fentanyl in de VS. Daarna nam Mexico het stokje over. Bendes uit beide landen werken ook samen, waarbij Chinese bedrijven de benodigde chemicaliën verschepen naar Mexico. Drugskartels, die vliegtuigen, boten en zelfs onderzeeërs gebruiken voor de smokkel, exporteren het goedje over de grens, veelal via Amerikaanse koeriers. Ook via Canada komt fentanyl het land binnen, maar de hoeveelheid valt in het niet bij wat vanuit Mexico wordt geëxporteerd.

Eind 2023 spraken de toenmalige president van de VS Joe Biden en zijn Chinese evenknie Xi Jinping af samen  de productie van fentanyl in te dammen. Vorig voorjaar concludeerde een commissie van het Huis van Afgevaardigden echter dat de Communistische Partij de fentanylcrisis in de VS juist stimuleert. Peking wees de beschuldigingen van de hand.

Deze week nog zei een zegsman van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken dat China niet verantwoordelijk is voor de fentanylcrisis. „Fentanyl is een Amerikaanse kwestie en de kernoorzaak ligt in de VS zelf.”