„Als er eindelijk iemand naar voren stapt, dan zou dat zo veel last, druk en pijn weghalen”, verzuchtte Claudia van ’t Veld in 2021 tegenover omroep RTV Utrecht. Ze sprak over tipgevers die meer licht zouden kunnen werpen op het mysterie uit 1995. Toen werd de 18-jarige Sjaak Gerwig vermoord. De Utrechtse jongeman was destijds haar vriend. Zijn toegetakelde lichaam werd gevonden in het water in Nieuwegein. Waarom is Gerwig omgebracht? In een poging dat raadsel op te lossen blies de politie in 2021 het onderzoek nieuw leven in.

Om tipgevers over de streep te trekken, verhoogde het openbaar ministerie de beloning voor de gouden tip tot 30.000 euro.

Aanslagen

Justitie looft vaker beloningen uit, in een poging ernstige misdrijven op te lossen. De afgelopen vijftien jaar (van 2010 tot en met 2024) zegde het openbaar ministerie 554 keer een geldbedrag toe. In totaal bood justitie die periode een bedrag van krap 8 miljoen euro aan voor de gouden tips. Van dat bedrag is daadwerkelijk zo’n 2 procent uitgekeerd, te weten 156.000 euro.  In veruit de meeste gevallen blijft het uitgeloofde geld dus in de overheidsknip (zie grafiek).

In veel gevallen zegt het OM beloningen toe tussen 2500 en 15.000 euro. Dat bedrag ligt soms een stuk hoger. Zo hebben de opsporingsinstanties 50.000 euro op de plank liggen voor de gouden tip die de recherche leidt naar de opdrachtgever(s) achter de tientallen geruchtmakende aanslagen afgelopen tijd op bezittingen van wijlen Ron van Uffelen en diens familie. Hij stond bekend als de Vlaardinger loodgieter.

Justitie kwam in de afgelopen vijftien jaar veertien keer daadwerkelijk met geld over de brug. De hoogste tot nu toe uitgekeerde  beloning bedraagt 30.000 euro. Dat bedrag ging naar twee mensen die de politie tipten over de verblijfplaats van Minh V., alias Lucky. Hij vermoordde in januari 2023 in Zwijndrecht zijn vroegere schoonmoeder en verwondde ook zijn ex-vriendin. Lucky was een maand op de vlucht en kon in Schiedam worden ingerekend.

Ook in de jacht op Bretly D. keerde het OM een beloning uit van 25.000 euro. Dat geld werd verdeeld over meerdere tipgevers. Bretly D.  werd in oktober 2023 aangehouden in Amsterdam. Hij wordt onder meer verdacht van moord op een psychiater in Rotterdam.

De mogelijkheid bestaat dat een uitgeloofde beloning voor een deel wordt uitgekeerd. Dat is het geval als de recherche niet alleen via een tip, maar ook met behulp van andere opsporingsmiddelen een zaak kan oplossen.

Recordbedrag

Voor een doorbraak in de jacht op de beruchte drugsbaas Jos L., alias Bolle Jos, heeft Justitie het recordbedrag van 200.000 euro over. Die beloning voor de gouden tip is nog steeds beschikbaar, bevestigt zegsvrouw Meike Willebrands van het Landelijk Parket van het openbaar ministerie. Ook nu Justitie er zeker van zegt te zijn dat Bolle Jos zich ophoudt in Sierra Leone. Deze week werd bekend dat ook de autoriteiten in het Afrikaanse land burgers inschakelen in de zoektocht naar de misdadiger. In de speurtocht naar een andere beruchte misdadiger uit Nederland, Ridouan Taghi (die inmiddels een levenslange celstraf uitzit), stelde het OM destijds een beloning van 100.000 euro in het verschiet. Dat geld is niet uitgekeerd.

Soms biedt een andere instantie een smak geld om een slepende zaak op te lossen. Zo stelde de Peter R. de Vries Foundation medio 2022 enige tijd een bedrag van 250.000 euro beschikbaar voor de tip die leidt tot het terugvinden van Jaïr Soares. Het jongetje, destijds 7 jaar, verdween in 1995 vanaf het strand nabij Monster en is tot op heden niet opgespoord.

Justitie looft beloningen uit om in een recherche-onderzoek dat stroef loopt „alle registers open te trekken”, licht OM-woordvoerster Willebrands toe. „In sommige zaken heeft het OM heel veel onderzoekslijnen gevolgd, maar blijft een oplossing van de zaak uit. Dan kunnen we een beloning uitloven. Baat het niet, dan schaadt het niet. Een toegezegde beloning kan mensen over de streep trekken om naar de politie te stappen.”

Bijkomend voordeel van het uitloven van een beloning is dat een onopgeloste zaak weer in het nieuws komt. Mensen praten erover en zo kan nieuwe informatie bij de politie belanden.

Zenuwachtig

Of een in het vooruitzicht gestelde beloning van 200.000 euro helpt bij in het in de kraag vatten van Bolle Jos?   „Een moeilijke vraag”, reageert prof. dr. Emile Kolthoff, als criminoloog verbonden aan de Open Universiteit. Hij is een van de auteurs van een in 2021 gepubliceerd rapport over door justitie uitgeloofde beloningen. Dat boekwerk is geschreven voor het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) van het ministerie van Justitie en Veiligheid. „Twee ton is geen klein bier. Tegelijkertijd zijn de risico’s voor tipgevers in dit soort zaken enorm groot. Iemand als Bolle Jos zou er achter kunnen komen wie zijn schuilplek heeft verraden. Dat zou zo’n tipgever z’n leven kunnen kosten.”

Het uitloven van een beloning en de publiciteit daarover kan ertoe leiden dat gezochte criminelen dan wel in hun omgeving over een zaak gaan praten, zegt ook Kolthoff. „Die criminelen kunnen zenuwachtig worden en in een telefoongesprek belangrijke informatie loslaten. Als de politie de telefoons van die misdadigers afluistert, zou de recherche een zaak op kunnen lossen.”

Andersom kunnen criminelen de politie het leven zuur maken. „Ze tippen dat een bevriende crimineel in Panama zit ondergedoken, maar weten intussen dat hun maat in werkelijkheid ergens in het Midden-Oosten woont. Zo proberen die zogenaamde tipgevers de politie op een dwaalspoor te brengen.”

Adres

Tips moeten concreet zijn. De politie komt niet zomaar met een beloning over de brug, weet de criminoloog. „Als je de politie vertelt dat je een crimineel een keer in Argentinië hebt gezien, is die informatie te vaag. Wil je dan aanspraak op een beloning maken, dan zul je bijvoorbeeld een concreet adres moeten noemen. En als de recherche op die locatie de crimineel niet pakt, loop je waarschijnlijk alsnog je beloning mis. Want iemand kan inmiddels zijn verhuisd.”

Een aparte categorie tipgevers betreft mensen die goed zicht hebben op bijvoorbeeld een crimineel netwerk en daarover van tijd tot tijd over praten met de politie. „In ruil voor hun informatie krijgen ze tipgeld, bijvoorbeeld een paar honderd euro. Een andere mogelijkheid is dat de recherche een gezamenlijke maaltijd met zo’n tipgever bekostigt.” Het viel Kolthoff tijdens zijn onderzoek op dat deze informanten nogal eens uit de school klappen omdat ze zich gevleid voelen vanwege het feit dat de politie interesse heeft in hun verhalen.

Het is niet gezegd dat ophoging van een beloning voor de gouden tip mensen over de streep trekt, betoogt Kolthoff. „Als het OM het bedrag verhoogt, kunnen mensen gaan denken dat een crimineel heel gevaarlijk moet zijn. Ze zullen misschien juist minder geneigd zijn de politie te helpen, uit angst voor wraak.”

Aanrijding

Ook wanneer er geen beloning tegenover staat, zijn burgers meer dan eens bereid de politie van tips te voorzien. „Als mensen zien dat in hun straat een onschuldige burger in elkaar wordt getrapt of zelfs wordt vermoord, willen omstanders de politie vaak helpen. Die bereidwilligheid is er ook in gevallen van bijvoorbeeld doorrijden na een aanrijding of bij ernstige overvallen of inbraken. Denk aan de vele tips na de kunstroof onlangs in het Drents Museum Assen. Mensen redeneren: Dit pikken we niet! Dit soort zaken apelleert aan hun rechtvaardigheidsgevoel.”

Toch zijn burgers lang niet altijd even happig de politie een handje te helpen. Zo is er vaak terughoudendheid om informatie over het drugsmilieu te delen. „Als mensen weten dat in hun buurt een drugslaboratorium of wietplantage zit verstopt, zullen ze niet snel de politie inschakelen. Doen ze dat wel, dan is het vaak anoniem. Mensen weten dat er zware jongens zitten achter zo’n drugslab en zijn bang voor vergelding. Ze willen niet dat misdadigers levensgevaarlijk vuurwerk aan hun voordeur hangen.”