Bij AFAS mag het een beetje gek. „Goed presteren en af en toe gekkigheid uithalen gaan hier samen”, zegt financieel directeur Arnold Mars in 2018 tegen het Reformatorisch Dagblad. Het Leusdense familiebedrijf, opgericht in 1996, ontwikkelt bedrijfssoftware. Ruim 4,5 miljoen Nederlanders kregen in 2024 hun salaris uitbetaald met software van AFAS.

Het bedrijf boekt flinke winsten en groeit al jaren. In 2024 maakte het 127 miljoen euro winst op een omzet van 325 miljoen. AFAS doet dingen vaak net even anders dan anders. Zo hoeven werknemers vanaf 2025 nog maar vier dagen te werken, voor een loon van vijf dagen. Ook stelt het bedrijf in 2022 een gunstige lening van maximaal 25.000 euro beschikbaar aan medewerkers, waarmee die hun huis kunnen verduurzamen.

Een van de tien familiewaarden van AFAS luidt: We geven om (en aan) anderen

Een van de tien zogeheten familiewaarden van AFAS luidt: We geven om (en aan) anderen. Dat geven gebeurt concreet door middel van de AFAS Foundation. Dat fonds kreeg 9 miljoen euro in 2024, dit jaar wordt dat 10 miljoen euro. Met dat geld droeg de foundation bij aan heel verschillende projecten over de hele wereld, zoals vakopleidingen voor weeskinderen op de Filipijnen, creatieve workshops voor gedetineerden in Zaanstad en schisiszorg voor kinderen in Guatemala.

Blij

Deze week maakte het bedrijf bekend 30 procent van de aandelen, in handen van de twee eigenaarsfamilies, weg te geven. De geschatte waarde van de aandelen is 600 miljoen. „Er zijn zo veel mensen in kansarme situaties en het gaat niet goed met het klimaat. Er is gewoon heel veel te doen. Wij willen daar onze verantwoordelijkheid in nemen”, zo motiveerde CEO Bas van der Veldt het besluit in een persbericht op de website. „We zijn heel dankbaar dat het ons zo goed gaat en dat we ervan kunnen delen. Dat we anderen een beter leven kunnen geven of gewoon blij kunnen maken. Daar worden wij weer heel blij van.”

Wie blij wordt van zo’n houding is prof. dr. Ingrid Robeyns. Ze is hoogleraar ethiek van instituties aan de Universiteit Utrecht en schreef het boek ”Limitarisme. Pleidooi tegen extreme rijkdom”. Haar boek komt voort uit de vraag of een mens ook té rijk kan zijn. Ja, is haar stelling. En daarom zou het volgens Robeyns goed zijn als er een maximum zou worden gesteld aan het vermogen van mensen.

AFAS-directeur Bas van der Veldt deed maandag in de Volkskrant een uitspraak van dezelfde strekking: „Niemand heeft meer dan 100 miljoen euro op de bank nodig”, zei hij. „Dat slaat nergens op.”

Wat vindt u van zo’n uitspraak?

„Het is allereerst opvallend dat hij zo’n absoluut bedrag noemt, want daar willen de meesten hun vingers niet aan branden. Ik vind de schenking van 30 procent van de aandelen van AFAS fantastisch. Daarmee verbreek je een stilzwijgende aanname dat je financiële belangen altijd prioriteit moet geven boven alle andere belangen. Die aanname is de afgelopen decennia altijd dominant geweest.”

Ziet u een bredere trend als het gaat om dit soort grote schenkingen?

„Volgens mij is er een beweging gaande van zeer rijken die zich afvragen of er grenzen moeten zijn aan hun rijkdom. Het is denk ik een kleine, maar groeiende onderstroom onder vermogenden. Tegelijkertijd heb ik geen idee hoe groot die groep is. Rijke mensen staan over het algemeen niet zo snel open om mee te werken aan onderzoeken.

In de media ben ik in Nederland niet veel van dit soort schenkingen tegengekomen. Een bekend voorbeeld uit het buitenland is de oprichter van kledingmerk Patagonia, die de aandelen van zijn bedrijf ter waarde van zo’n 3 miljard dollar in een stichting plaatste.

Zelf ben ik de afgelopen jaren door tientallen heel erg rijke mensen benaderd. Dat waren vaak mensen met familieleden die aandelen wilden vasthouden en de winst wilden maximaliseren, terwijl zij zich als enige afvroegen: hebben we op een bepaald moment niet genoeg?

Een meetbare ontwikkeling is de opkomst van activistische miljonairs die zich verenigen in organisaties als de Patriotic Millionaires of taxmenow en oproepen tot hogere belastingen voor de rijken, een fatsoenlijk bestaansminimum voor iedereen en bescherming van de democratie tegen mensen met heel veel geld. Ieder jaar lanceert deze groep rijken in Davos een open brief aan politici. Vorig jaar ondertekenden 350 mensen deze brief. In absolute aantallen is dat heel weinig, maar groei heeft tijd nodig.”

In uw boek bepleit u een bovengrens van 10 miljoen aan vermogen.

„Klopt, alhoewel dat wel een grove grens is. In 2018 deed ik onderzoek naar de vraag boven welk bedrag aan vermogen je levensstandaard niet meer verbetert. Daar kwam toen een bedrag van 2,2 miljoen euro uit voor een gezin met twee kinderen. Die 10 miljoen heeft te maken met de vraag of geld schadelijk kan zijn. Maar ik vind de cijfers eigenlijk niet het meest interessante. De discussie moet gaan over de grote vraag: is het op een gegeven moment niet genoeg? Hoe komt het dat we zo lang zo weinig discussie hebben gehad over de vraag of extreme rijkdom ook schadelijk kan zijn?”

U zegt dat extreme rijkdom inderdaad schadelijk kan zijn. Waarom?

„Ik onderscheid vier argumenten. Ten eerste vormt te grote rijkdomsconcentratie een risico voor de democratie. Vermogenden kunnen lobbyisten inhuren, gewone mensen niet. Daarnaast is die extreme rijkdom slecht voor het klimaat. De rijkste 1 procent van de wereldbevolking stoot gemiddeld 100 ton CO₂ per jaar uit, tegen een gemiddelde van 4 ton. Een derde argument gaat over het feit dat de helft van de wereldbevolking in armoede leeft. Dan kun je je afvragen of we structuren niet kunnen veranderen zodat iedereen genoeg heeft. Het vierde argument is het meest filosofisch. Kan iemand die heel veel geld heeft zeggen dat hij dat heeft verdiend? Veel vermogen wordt verkregen door overerving en je hebt geen invloed op de plek waar je wieg heeft gestaan. Ook talenten kun je niet aan jezelf toeschrijven.”

Is er in zo’n gedachtegang nog ruimte voor eigen verantwoordelijkheid van ieder mens?

„Trek je dit helemaal door, dan beland je in het determinisme, waarbij je niets zelf kunt bepalen. Dat mensbeeld onderschrijf ik niet. Ik denk zeker dat werken moet lonen. De een spant zich harder in dan de ander, of durft meer risico’s te nemen, of draagt een grotere verantwoordelijkheid. Daar mag je, daar moet je, de vruchten van plukken, dus in die zin ben ik niet tegen ongelijkheid. Alleen wordt werken op dit moment extreem oneerlijk beloond. Sommige mensen werken heel hard, maar kunnen nauwelijks een normale boterham verdienen, zelfs in Nederland. De ongelijkheid moet volgens mij binnen een bepaalde bandbreedte vallen.”

Denkt u dat zo’n bestaansmaximum zoals u voorstelt er ook zal komen?

„Mensen zeggen mij: Je kunt toch niet zomaar al dat geld gaan afpakken. En zeker, dat is zo. Ik denk dat mijn idee niet realistisch is om in te voeren. Ik noem het een regulatief ideaal. Ik wil graag een bepaalde richting op bewegen. Daarvoor kun je verschillende maatregelen nemen. Zo kun je belastingparadijzen sluiten en belasting op kapitaal verhogen ten opzichte van arbeid.

Als filosoof wil ik een fundamentele discussie voeren over ongelijkheid. Mijn boek is aan een vijfde druk toe, dat suggereert enige interesse. Blijkbaar resoneert wat ik zeg bij mensen.”