”Ons gemeenschappelijke huis” heet het boek. Paus Franciscus ziet deze wereld namelijk als het huis waarin we wonen, dat van ons allemaal is en zorgvuldig onderhouden moet worden. Wie goed voor zijn huis zorgt, denkt niet alleen aan bouwtechnische aspecten. Zo is het met degene die goed voor deze wereld zorgt: er is een „integrale ecologische benadering” nodig. Maar al te vaak verzanden discussies in politieke wensen, technologische oplossingen of economische belangen.

De oplossing voor milieuproblemen zoeken in meer economie en meer technologie, betekent dat ze alleen maar erger zullen worden. Franciscus uit daarom in zijn boek stevige kritiek op technicisme. Tegelijk wil hij graag twee belangrijke aandachtsvelden toevoegen. In de eerste plaats gaat het om de positie van de armen. In feite gaat de encycliek zelfs meer over de armen dan over de natuur. In de tweede plaats zou hij graag een flinke scheut spiritualiteit toevoegen.

Gesprekspartner

Wie zit er echter op de mening van de paus te wachten? Zijn oproep geldt allen, in het bijzonder die „van goede wil”. Zijn hoop is dat de kerk een gesprekspartner mag zijn, omdat ze bredere perspectieven aanreikt en kan helpen de dialoog te bevorderen. Op zich een zinvolle gedachte, maar eerlijk gezegd schiet hij vaak zijn doel voorbij omdat hij wél politiek is, soms verzandt in concreetheden en toch erg veel verwacht van technische oplossingen.

Sowieso is hij tamelijk optimistisch. Alhoewel hij de alarmklok luidt over de staat van het klimaat, en vindt dat velen er te gemakkelijk over denken, rekent hij toch met de afwending van een klimaatramp. Daartoe vooral schreef hij het tweede document, ”Laudate Deum”. Het is een oproep aan de wereld om meer samen te werken om zodoende echt wat te bereiken. Niet verrassend trouwens: hij is eraan gewend om op wereldschaal te werken en heeft een positief mensbeeld.

De paus staat aan de kant van postmodernisme en bevrijdingstheologie

Volgens Franciscus zit de slechtheid in het systeem en bij de rijken. De armen lijken per definitie aan de goede kant te staan, de jeugd wil wel het goede en het gedrag van eenvoudige mensen zal de wereld veranderen. De paus staat aan de kant van het postmodernisme en de bevrijdingstheologie.

Zijn meest natuurlijke bondgenoten buiten de kerk vindt hij daarom in allerlei actiegroepen. Hij geeft zich er echter nauwelijks rekenschap van dat zij die de Schepper niet erkennen, ook Zijn orde niet erkennen. Terwijl de paus zich toch uitspreekt tegen geboortebeperking, abortus en transgenderisme.

Dat hij op hen geen antwoord heeft, hangt daarmee samen dat bij hem God niet centraal staat. De schepping wordt soms vergoddelijkt (de mysticus „voelt dat alle dingen voor hem God zijn”), en de mens kan de wereld redden („toch is alles niet verloren, omdat de mens (…) zich ook kan overtreffen”).

Wijsheid

De waarde van deze pauselijke documenten zit voor mij dus niet in de oplossing voor wereldproblemen die ze aanreiken. Deels wel in de eerlijke analyse: over hypocrisie (bijvoorbeeld bij koolstofkredieten) en gemakzucht (ook van christenen). Veel meer zit voor mij de waarde in de wijsheid. Het boek biedt een schat aan inzichten voor diegene die verlangt om op zijn plaats getrouw te zijn, en niet zozeer de wereld wil redden. Pleidooien voor kleinschaligheid en gemeenschappen zijn me uit het hart gegrepen. En heel wat citaten geven stof tot overdenking en praktisering. Met een aantal daarvan sluit ik af:

„De wereld zingt van een oneindige Liefde: hoe kunnen we dan nalaten er zorg voor te dragen?” (214). „[Soorten schepselen] bestaan slechts in afhankelijkheid van elkaar en moeten elkaar aanvullen en elkaar dienen” (69). „Een gelovige kijkt niet van buitenaf maar van binnenuit naar de wereld” (167). God, „Wiens tegenwoordigheid niet moet worden vervaardigd, maar moet worden ontdekt, onthuld” (171). „Zij die van ieder ogenblik het meest genieten (…) zijn degenen die niet langer (…) steeds op zoek zijn naar wat ze niet hebben” (169). „Een uitdrukking van deze houding is halt houden om God te danken voor en na de maaltijden” (171).

Kortom, ”Ons gemeenschappelijke huis” biedt diepe inzichten, maar helaas slechts een oppervlakkig uitzicht. Het vraagt om een meer Bijbelse tegenhanger.

Ons gemeenschappelijke huis, Paus Franciscus; uitg. Halewijn; 208 blz.; € 22,50