Kinderen kijken niet alleen uit naar hun verjaardag vanwege de cadeautjes. Vaak vinden ze het ook geweldig om (eindelijk) een jaar ouder te zijn. Een driejarige, nog maar net jarig geweest, hoorde ik hoopvol aankondigen dat hij al bijna vier is.

De meeste volwassenen zullen daar anders in staan. Een jaar ouder worden is hopelijk reden tot dankbaarheid, maar kan ook best confronterend zijn. Wie moeite heeft met het klimmen der jaren, ziet waarschijnlijk niet louter blijmoedig uit naar feestelijkheden en bezoek.

Er zijn trouwens genoeg andere plausibele redenen om min of meer gespannen naar een verjaardag toe te leven. Niet iedereen houdt ervan om in het middelpunt van de belangstellig te staan – niet iedereen kan daarmee overweg. Niet iedereen vindt het leuk om een groot gezelschap in huis te halen en gastvrouw of -heer te zijn. Sommigen schieten in de stress vanwege de voorbereidingen: de te bakken taarten, de te maken hapjes. Sommigen zijn bang dat er niemand komt. Anderen maken zich er zorgen over of de bezoekers wel genoeg te eten, te drinken en te praten hebben.

Welbeschouwd is een verjaardagsfeestje met een huis vol gasten ook best een beetje een vreemd verschijnsel. Je komt voor degene wiens geboortedag het is. Maar als je pech hebt, spreek je de jarige niet of nauwelijks. Want die is veel te druk met het verwelkomen van komende en gaande gasten, de catering en het opdeppen van omgevallen glazen frisdrank. Je gaat om de jarige een plezier te doen, maar de hoofdpersoon van het feest stelt alles in het werk om het de gasten een beetje naar hun zin te maken.

Statafels

Een kringverjaardag: zo wordt de Nederlandse manier om ter gelegenheid van een geboortedag bij elkaar te komen wel genoemd. Wie er in zo’n rondje bijeen zitten: dat verschilt per huishouden. De een ontvangt familie, schoonfamilie, vrienden, kennissen en buren in één keer. Een ander kiest ervoor om die verschillende groepen op aparte momenten uit te nodigen.

Vroeger was het gebruikelijk dat de mannen bij de mannen en de vrouwen bij de vrouwen gingen zitten. Die scheiding is inmiddels niet zo hard meer, is mijn indruk. Al pakt het in de loop van een avond soms alsnog zo uit dat na een paar stoelwissels toch alle mannen op een kluitje zitten – en dus de vrouwen ook. De hele avond op een stoel blijven plakken is ook niet meer per se de bedoeling. Regelmatig worden er statafels neergezet. Dat is een handige manier om meer mensen te kunnen herbergen én een prima remedie tegen kliekvorming, al dan niet op basis van geslacht.

De coronajaren leidden tot alternatieve manieren om verjaardagen te vieren. Jarigen gingen picknicken of wandelen met een select groepje gasten. Of ze schoven met hun bezoek buiten aan rond een vuurkorf. Kleinere aantallen mensen uitnodigen was opeens helemaal oké. Een toen veelgehoorde opinie was dat dat eigenlijk ook veel leuker was. Minder herrie, minder chaos. Zo sprak je ook als gastvrouw of gastheer nog eens iemand.

Misschien was die positieve beoordeling een manier om van de situatie zoals die was maar het beste te maken. In ieder geval word ik weer met enige regelmaat uitgenodigd voor zo’n traditionele uitgebreide kringverjaardag. En eerlijk gezegd vind ik dat ook best leuk: een paar keer per jaar in zo’n groot gezelschap verkeren, waar je dan ook weer eens de bredere kring van een familielid of vriend treft.

Appeltaart

Zelf heb ik die draad nog niet weer opgepakt. Misschien dit jaar, aangezien mijn verjaardag op een vrijdag valt. Dat vind ik eigenlijk het leukst: op de dag zelf mensen over de vloer krijgen.

Sommige jarigen vinden het prettig en stressverlagend om van tevoren exact te weten wie er hoe laat komt. Zelf vind ik enige spontaniteit eigenlijk ook wel leuk. Dat maken potentiële gasten hopelijk op uit de bewoordingen waarin een uitnodiging is gegoten. „Laat je bijtijds weten of je komt en of je blijft eten?” Dat klinkt toch heel anders dan: „Als je zin hebt in een taartje: welkom! Geen verplichting, hoor, zie maar.”

Maar als er niemand komt, is dat toch wel een domper. Ooit was ik jarig midden in een griepepidemie. De ene na de andere gast belde af. Uiteindelijk kwam er niemand. Zat ik daar in mijn eentje, slechts vergezelschapt door een zelfgebakken appeltaart.

Het omgekeerde is ook weleens gebeurd: dat je vrijblijvend in een aantal (app)groepjes mensen uitnodigt om een taartje te komen eten, in de verwachting dat een beperkt aantal bezoekers zal langskomen. Maar die ene keer had prompt bijna iedereen tijd, zin en gelegenheid, zodat degene die als laatste op de stoep stond letterlijk genoegen moest nemen met het enige overgeschoten stukje taart en het wrakste rommelmarktstoeltje van zolder. Aan statafels hadden we niet gedacht.

Rond halfnegen

Hoe verjaardagen gevierd worden heeft veel te maken met gewoonten in een streek en een familie. Als je net ergens nieuw bent neergestreken, is het maar afwachten hoe het er daar aan toegaat. Ik herinner me de doordeweekse verjaardag van een buurman toen we tijdelijk een huis huurden op het platteland. Het waren al oudere mensen, dus we dachten: we zullen maar niet te laat gaan, want ze willen vast bijtijds naar bed. Toen we rond halfnegen onze opwachting maakten, bleek de kamer leeg te zijn. Tot tegen tienen kwamen er bezoekers binnendruppelen.

Hoe vast en sociaal verplichtend verjaardagsrituelen zijn heeft vermoedelijk ook met afstand te maken. Als je familie en vrienden allemaal in de buurt wonen, is het een relatief kleine moeite om op de dag zelf een taartje te gaan eten. In sommige gemeenschappen gaat dat als vanzelfsprekend zo en wordt dat ook van je verwacht. Dat spreekt zo voor zich dat mensen expliciet uitnodigen niet nodig is. Wat natuurlijk ook een keerzijde heeft: een keer een verjaardag overslaan omdat je er geen zin in hebt is niet echt een optie. Het gaat ver om een negatieve uitnodiging te versturen: ik ben wel jarig, maar je bent niet welkom.

Maar ook een vaste verjaardagstraditie kan in de loop van de tijd verschuiven en verslappen. Bijvoorbeeld als de leden van een gezin over het hele land uitwaaieren. Dan is het niet meer haalbaar om op de dag zelf ’s avonds bij de jarige op bezoek te gaan, al was je dat eerder wel gewend. Voor verjaardagen van vrienden die vanwege banen of liefdes naar elders vertrekken, geldt trouwens hetzelfde.

Op een gegeven moment moet je keuzes maken. Elke zaterdag in de auto stappen om her en der in het land op verjaardagsvisite te gaan: dat kan toch niet de bedoeling zijn.

Keuzes maken: die noodzaak dringt zich ook op als een familie steeds meer nakomelingen gaat tellen. Dat heeft op een gegeven moment gevolgen voor de manier waarop verjaardagen gevierd worden. De eerste verjaardag van het oudste neefje of nichtje is een gelegenheid die ooms en tantes niet zomaar aan hun neus voorbij laten gaan. Maar als het aantal neefjes en nichtjes elk jaar verdubbelt is het op een gegeven moment geen doen meer om ze allemaal met een bezoek te vereren.

Zou het zo zijn dat het belang van het gezamenlijk vieren van verjaardagen aan het tanen is? Wat ertoe leidt dat potentiële gasten minder hun best doen om acte de présence te geven, bijvoorbeeld door oppas te regelen of iets anders te verzetten? Enerzijds begrijpelijk, anderzijds ook jammer. Een verjaardag, hoe rommelig en oppervlakkig de conversatie soms ook kan zijn, draagt tegelijk op een natuurlijke manier bij aan het in stand houden van familierelaties en sociale contacten.

High tea

Lossere verwachtingen rond het verschijnsel verjaardag leiden er in ieder geval toe dat je je vrijer voelt om een keer over te slaan. Dat heeft misschien ook wel te maken met hoe je kijkt naar wat te ver is voor een avondvisite. Het zou zomaar kunnen dat die afstand verschuift, ook afhankelijk van leeftijd, levensomstandigheden en drukte. Als er in een week al een paar door vergaderingen ingevulde avonden zijn, is een verjaardag waar je op een vrije avond een uur enkele reis voor in de auto moet zitten best veel gevraagd. Al zag je daar misschien geen been in toen je dertig was.

In ieder geval komen doordeweekse verjaardagen in de avonduren in mijn situatie eigenlijk niet meer voor, realiseer ik me. Wat wel regelmatiger gebeurt –een erfenis uit de coronatijd–: overdag een feestje houden. In augustus werd ik door een jarige die een lustrum vierde uitgenodigd voor een high tea in de middag. Ik kon, en de andere genodigden –werkende vrouwen– waren vrij of hadden vrij genomen. Overigens hoor ik ook wel het omgekeerde: dat vriendinnenverjaardagen juist in de avond worden gevierd omdat iedereen een baan heeft.

Een wat vrijere invulling van verjaardagen lijkt mij winst: minder stress, meer vertrouwelijkheid misschien. Wellicht ontstaat er daardoor (meer) ruimte om samen stil te staan bij wat er eigenlijk te vieren valt. En om God te danken voor Zijn zorg en trouw door de jaren heen. Tijdens genoemde high tea ging dat heel natuurlijk: in een kort gebed voordat de quiches en sandwiches op tafel werden gezet. Dat zet gelijk de toon voor het gesprek dat zich daarna ontspint.