BinnenlandMolens

Molenaar kan de zaak maar moeilijk draaiend houden

Molens verkeren in zwaar weer. De kosten stijgen, de inkomsten dalen. Molenaars moeten steeds meer moeite doen om de zaak draaiend te houden.

Gerard ten Voorde

13 January 2025 18:32

Molen Graanhalm van Piet-Jan Landegent te Burgh Haamstede, beeld Dirk-Jan Gjeltema

Tulpen, molens en kaas. Hollandse molens vormen een iconisch beeld van Nederland in het buitenland. Japanners en Chinezen reizen massaal naar het kikkerlandje onder de zeespiegel om een bezoek te brengen aan een molen.

De toekomst van de Hollandse molen staat echter op het spel. Nederland telt 1200 molens, waarvan 1050 traditionele windmolens en meer dan 100 watergedreven molens in Gelderland, Overijssel, Limburg en Noord-Brabant.

„We krijgen steeds meer signalen dat molenaars het hoofd moeilijk boven water houden” - Luuk van Term, woordvoerder belangenvereniging

„We maken ons ernstig én in toenemende mate zorgen”, zegt Luuk van Term van de belangenvereniging De Hollandsche Molen. „De onderhoudskosten nemen sterk toe, terwijl de subsidie afneemt. Veel molenaars vinden het moeilijker om hun broek op te houden.” De subsidie voor onderhoud via de zogeheten SIM-regeling is gedaald van 60 naar 50 procent.

De Hollandsche Molen uit Amsterdam –koninklijk sinds 2023– zet zich als belangenvereniging al sinds 1923 in voor het voortbestaan van wind- en watermolens in Nederland. Doel is de molens draaiend en malend te houden.

Gevarenzone

Hoeveel molens exact in de problemen dreigen te komen, vindt Van Term lastig te zeggen. „We krijgen signalen dat steeds meer molenaars moeilijk het hoofd boven water kunnen houden.” Van grotere stichtingen, die soms meerdere molens in beheer hebben, krijgt de belangvereniging deze geluiden „nog niet”.

Niet elke molen verkeert in de gevarenzone. De verschillen zijn groot per provincie. Trekpleisters als Kinderdijk en Zaanse Schans zitten er nog warmpjes bij dankzij een stroom aan toeristen. Een poldermolen in een afgelegen gebied in Groningen mist deze inkomsten.

Een onderhoudsbeurt van een molen kan zomaar in de tienduizenden euro’s lopen. Om de molens de komende tien jaar in de lucht te houden is bovendien een slordige 50 tot 60 miljoen euro extra nodig, becijfert de belangenvereniging. Ongeveer de helft van alle wiekenkruizen van windmolens moet namelijk worden vervangen, zo is de inschatting.

Behalve met financiële zorgen kampen molens ook nog eens met hogere bomen en steeds hogere bebouwing, bijvoorbeeld flats, waardoor de molens minder wind vangen. „De noodzakelijke kap van bomen stuit lokaal vaak weer op weerstand van burgers.”

Om aandacht te vragen voor de omgeving rond molens roept de belangenvereniging 2025 uit tot het Jaar van de Molenbiotoop.

Stortbuien

De Hollandsche Molen vestigt zijn hoop op extra overheidssubsidie, landelijk en lokaal. Verder probeert de belangenvereniging plaatselijk molenaars te ondersteunen in het aanboren van financiering, bijvoorbeeld door oprichting van een vriendenclub of door crowdfunding.

„Molens vertellen de ontstaansgeschiedenis van Nederland” - Luuk van Term, woordvoerder belangenvereniging

Wat mist Nederland als de molens zouden verdwijnen? Veel, benadrukt Van Term. „Nederland dankt zijn welvaart aan molens. Verder vertellen de molens de geschiedenis van het ontstaan van Nederland, bijvoorbeeld de inpoldering van hele gebieden.”

Bovendien hebben sommige molens nog steeds een belangrijke functie. „Waterschappen zetten poldermolens nog altijd in om het water na stortbuien af te voeren.”

Eesn in de pakweg vijftig jaar krijgt een molen een nieuwe rieten kap om lekkage te voorkomen. beeld Cees van der Wal

Het ambacht van molenaar is bijzonder. Zo bijzonder dat de Unesco het Nederlandse molenaarsambacht in 2017, op initiatief van de molenvereniging, heeft ingeschreven op de Representatieve Lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid. Term: „De vermelding is eervol en cruciaal om ons te blijven inzetten voor de molens in Nederland.”

Pittige opleiding

Ook al verkeren molens in zwaar weer, het Gilde van Molenaars merkt dat niet aan het aantal aanmeldingen voor de opleiding tot molenaar. Jaarlijks melden zich bij het gilde zo’n 150 tot 200 personen, van wie ruwweg de helft voor het examen slaagt. „Daar redden we het net mee om de molens in Nederland draaiend te houden”, zegt secretaris Tom Kreuning van het Gilde van Molenaars. Vooral Zeeland en Drenthe kampen met een tekort.

Kreuning (61), sinds zijn 26^e in het vak, is molenaar op een strijkmolen in Oudorp, Noord-Holland. „Een waterpompende molen”, legt hij uit. De molen, die dateert uit 1630, heeft in 1941 zijn functie verloren. „We houden ’m alleen draaiend.”

Het aantal omwentelingen bedroeg 300.280 in 2023. De boezemmolen van Oudorp, eentje in een rijtje van vier, behoort tot de Molenstichting Alkmaar, die in totaal zevens stuks beheert. Financiële zorgen kent de stichting niet direct.

De opleiding tot molenaar is pittig, maar toegankelijk voor iedereen vanaf veertien jaar. „Het vak van molenaar, echt een ambacht, vraagt veel kennis en ervaring”, legt Kreuning uit. De opleiding duurt twee jaar. „Het is een ervaringsvak. Een molenaar in opleiding moet daarom twee keer alle seizoenen doorlopen.”

„Molens kennen een hoog knuffelgehalte” - Tom Kreuning, secretaris Gilde van Molenaars

Zorgen over nieuwe aanwas van molenaars heeft Kreuning niet. „Ik kan niets doen aan het aantal aanmeldingen. Moet ik me daar dan zorgen over maken? We blijven hard ons best doen. Dat lukt aardig. ”

Het aantal gediplomeerde molenaars in Nederland schommelt iets boven de 1500. „Dat is krap, ook al neemt het aantal iets toe. Nederland telt 1200 molens en voor sommige heb je twee man nodig.” Veel nieuwe molenaars beginnen na hun pensionering aan de opleiding, waardoor ze een beperkt aantal jaar inzetbaar zijn.

Molens blijven tot de verbeelding spreken. „Molens kennen een hoog knuffelgehalte”, zegt Kreuning. „Ze worden op handen gedragen. De bevolking komt soms in opstand als er problemen dreigen voor molens. Bijvoorbeeld bij bouwplannen voor een hoge flat, waardoor de molen minder wind vangt.”

Nieuws in beeld