Schelden op president Vladimir Poetin omdat de Russische economie er slecht voor staat? Na drie jaar van oorlog en inflatie begint de rijke elite veel geld te verliezen, maar Poetin bekritiseren durven de oligarchen niet. Dus richten zij zich maar op Elvira Nabioellina, de baas van de Russische Centrale Bank, die nu de schuld krijgt van alle economische misère.

Wie is deze zondebok, een van oorsprong vrij liberale econoom op wie Poetin altijd kon bouwen? En hoe probeert zij de economie door de oorlogsjaren heen te sturen?

Nabioellina (61) wist op te klimmen van een opera-minnende puber uit een arbeidersgezin uit het zuiden, tot technocraat op een van de meest invloedrijke posities in Rusland. Nu heeft ze als onmogelijke taak om de hoge inflatie in Rusland aan te pakken, zonder daarbij te veel vijanden te maken.

Consumentenprijzen stijgen zo hard, dat veel gewone Russen amper rondkomen. Gemiddeld bedraagt de inflatie ‘slechts’ 10 procent, maar afzonderlijke producten zoals aardappelen, zijn in één jaar met wel 70 procent in prijs gestegen. Pakjes boter, ongeveer 25 procent duurder, liggen in sommige supermarkten achter diefstalwerend glas.

De reden is duidelijk: oorlog. Rusland geeft zoveel uit aan defensie dat het de prijzen in de hele economie opdrijft. Buiten de wapensector en het leger zijn  er nog amper werknemers te vinden. Daardoor moeten bedrijven in andere sectoren hoge lonen bieden om aan personeel te komen. Die hogere loonkosten berekenen zij door in de prijzen die consumenten betalen in de supermarkt.

Om hier wat aan te doen, heeft de Centrale Bank de rente fors verhoogd, van 7,5 procent in 2023 naar 21 procent afgelopen oktober. Normaal gesproken kan een hogere rente de economie wat afkoelen: het wordt dan aantrekkelijker voor consumenten en bedrijven om te sparen en minder geld uit te geven.

Probleem is dat de grootste consument niet in de supermarkt rondloopt, maar in het Kremlin. Poetin zal zijn oorlogsuitgaven niet afbouwen door een verhoging van de rente.

Veel bedrijven worden evengoed hard geraakt door hoge rentekosten; het aantal faillissementen loopt op. Ook grote ondernemingen als Russia Railways, telecombedrijf MTS en olieconcern Rosneft zien hun winst verdampen en waarschuwen voor uitstel van investeringen.

Kop van Jut

Oproepen tot een einde van de oorlog kan niet, dus is Nabioellina nu de kop van Jut. Bekende oligarchen als Aleksei Mordasjov, Sergei Chemezov en Oleg Deripaska vallen haar openlijk aan om haar rentebeleid.

Ze heeft vaker met dit soort kritiek gekampt en vond in Poetin altijd een bondgenoot. Nabioellina kent hem al tientallen jaren en kwam begin deze eeuw als onderminister in het kabinet tijdens diens eerste termijn als president.

In de jaren daarvoor had ze zich bewezen als een liberaal geschoolde pragmaticus, iets wat Poetin blijkbaar aansprak. In 2007 benoemde hij haar tot minister van Economische Zaken, in 2013 tot president van de Centrale Bank.

Nabioellina is „bescheiden, netjes en wordt niet gedreven door haar ego”, zeggen kennissen van haar in een omvangrijk profiel van het Britse tijdschrift The Economist, maar ze heeft ook een ijzeren wil.

Ze kreeg veel kritiek toen ze de rente verhoogde nadat Poetin in 2014 de Krim had geannexeerd, maar het bleek achteraf nodig om de koers van de roebel overeind te houden. Daarop werd ze in 2015 door een internationaal vakblad uitgeroepen tot centralebankpresident van het jaar. Ook kreeg ze lof van toenmalig IMF-baas Christine Lagarde, met wie ze in 2018 samen naar de opera ging.

Onafhankelijk

Het is opvallend hoe onafhankelijk Nabioellina te werk mag gaan van Poetin. Hij zei in 2021 zelfs expliciet dat hij geen Turkse toestanden wil. In Turkije had president Erdogan zich met het monetair beleid bemoeid en zo onbedoeld voor een haast ontembare inflatie gezorgd.

Poetin vertrouwt erop dat Nabioellina voor de economische rust kan zorgen die hij als president verlangt in oorlogstijd. Zelf schijnt de bankpresident te gruwelen van de oorlog; ze heeft volgens mediaberichten meerdere keren geprobeerd haar taken neer te leggen. Daarvan wilde Poetin kennelijk niet weten.

Al komen er wel barstjes in zijn vertrouwen. Eigenlijk zou de rente in december nog verder omhoog gaan, naar 23 procent. Dat gebeurde niet, ondanks het feit dat Poetin openlijk had opgeroepen tot „een gebalanceerde beslissing” van de Centrale Bank. Om er minder cryptisch aan toe te voegen: „Sommige experts vinden dat de Centrale Bank effectiever had kunnen optreden.”

Analisten denken dat de druk vanuit het bedrijfsleven voor Poetin toch te veel is geworden, en daardoor ook voor Nabioellina. Zelf erkende zij een dag na Poetins uitspraken dat niet iedereen blij is met haar beleid. Maar de Centrale Bank maakt haar beslissingen altijd op basis van cijfers en statistieken, zei ze er achteraan.