Wie in het zakendistrict van Warschau loopt, valt het direct op. Polen is niet meer de armoedige Sovjetstaat van 35 jaar terug. De afgelopen twee decennia zijn ruim dertig wolkenkrabbers van boven de 100 meter verrezen. Tot voor kort stak het door de Sovjets gebouwde Paleis van Cultuur en Wetenschap met 237 meter hoogte de glazen nieuwkomers de loef af. Sinds 2022 torent de 310 meter hoge Varsotoren boven de hoofdstad uit.

In Polen, sinds 2004 onderdeel van de EU, viert het kapitalisme hoogtij. Het afgelopen decennium was het Oost-Europese land nog de grootste netto-ontvanger van Europees geld. Tegen het eind van dit decennium zullen de Polen naar verwachting meer geld in het Brusselse laatje brengen dan gebruiken. De economische groei van het land wordt voor dit jaar geraamd op 3,7 procent, tegen 0,5 procent gemiddeld in de EU.

Het maakt dat Polen, het komend halfjaar voorzitter van de Raad van de EU, inmiddels zelfverzekerd meedoet met de grote lidstaten. Waar vroeger werd gesproken over de Frans-Duitse as –de wil van Parijs en Berlijn is wet–, is de term ”Weimardriehoek” steeds meer in zwang: samenwerking tussen Frankrijk, Duitsland én Polen.

De regeringsleiders en buitenlandministers van de landen komen al vanaf begin jaren 90 regelmatig bij elkaar. Maar de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 gaf de samenwerking een nieuwe impuls.

Voortrekkersrol

Duitsland en Frankrijk erkennen de nieuwe rol van Polen op het Europese toneel. Vorige maand bracht zowel de Franse president Emmanuel Macron als de waarschijnlijke volgende Duitse bondskanselier, Friedrich Merz, een bezoek aan premier Donald Tusk in Warschau, om in aanloop naar het Poolse voorzitterschap de toekomst te bespreken. Beide leiders benadrukten en erkenden het belang van de samenwerking met Polen.

De Duitse en Franse regering liggen beiden op hun gat. In Frankrijk is het voor president Macron politiek overleven nu hij geen meerderheid heeft in het parlement. In Duitsland is de Bondsdag ontbonden en kunnen de parlementsverkiezingen na 23 februari pas weer enige stabiliteit geven. Het Duits-Franse duo is druk met interne politiek en daardoor grotendeels afwezig op het Europese toneel.

Warschau springt in dat gat. Sinds 1 januari is Polen voorzitter van de Raad van de EU, waar ministers uit de 27 lidstaten over het EU-beleid onderhandelen en stemmen. Zodoende hebben de Polen de touwtjes in handen om de EU-besluitvorming flink te sturen. Poolse bewindslieden zullen Raadsvergaderingen en voorbereidende werkgroepen voorzitten. En in de ”triloogfase”, waarin de lidstaten met het Europees Parlement over Commissievoorstellen onderhandelen, zal de Poolse EU-ambassadeur namens de EU-landen optreden.

„Veiligheid, Europa! Dat is ons motto, dat de huidige uitdagingen voor ons continent weerspiegelt” - Adam Szłapka, minister voor Europese Zaken van Polen

Veiligheid

De lat voor Polen ligt laag, na het EU-voorzitterschap van Hongarije. De Hongaarse premier Viktor Orbán ging aan het begin van die halfjaarlijkse periode op zelfverklaarde vredesmissie naar Moskou, Peking en Mar-a-Lago – wat hem niet in dank werd afgenomen door EU-collega’s. Na de ”bumpy ride”, zoals EU-diplomaten het Hongaars voorzitterschap noemen, wordt van premier Tusk –oud-voorzitter van de Europese Raad van regeringsleiders– verwacht dat zijn regering zich van de taak als eerlijke bemiddelaar zal kwijten.

„Veiligheid, Europa, is ons motto, dat de uitdagingen voor ons continent weerspiegelt”, sprak minister voor Europese Zaken Adam Szłapka in december bij de presentatie van het voorzitterschap. Economische groei is belangrijk, erkent Warschau. Maar basisvoorwaarde nummer 1 is veiligheid, benadrukt het programma, dat zich richt op verschillende veiligheden: intern, extern, militair, economisch, energie, voedsel en gezondheid. „Dit zijn de belangrijkste voorwaarden voor de EU om weer concurrerend te worden”, sprak Tusk in december.

De ingezette koers belooft wat. Maar binnenlandse kwesties dreigen het Poolse voorzitterschap te overschaduwen, waarschuwen EU-diplomaten. „De lidstaten en de Europese Commissie zijn bezorgd dat het voorzitterschap nationale belangen boven het Europese belang zal stellen, zoals op het gebied van migratie, handel, energie of klimaatbescherming”, sprak een EU-diplomaat deze week tegen persdienst Politico. „De Polen worden niet gezien als eerlijke bemiddelaar. Het lijkt allemaal te draaien om de presidentsverkiezingen.”

De campagne voor die verkiezingen zal het land in de aanloop naar mei in zijn greep houden en de aandacht van de regering-Tusk volledig opeisen, is de verwachting. Tusks centrum-liberale Burgerplatform (KO) leidt nog steeds in de peilingen, maar vraag is of de regeringspartij die voorsprong op haar conservatieve aartsrivaal Recht en Rechtvaardigheid (PiS) weet te behouden. Zijn beloftes om abortus en het samenwonen van homoseksuelen te versoepelen heeft Tusk nog niet ingelost, wegens onvoldoende steun in het parlement.

Uitdagend

Als EU-voorzitter mogen de Polen bovendien hun handen branden aan dossiers die bij uitstek in eigen land zeer gevoelig liggen. Neem het uitonderhandelen van het afschaffen van importtarieven op agriproducten uit Oekraïne. Dit moet de basis leggen voor verdere integratie van Oekraïne in de interne markt. Poolse boeren vrezen echter dat de EU-markt bij versoepelde regels zal worden overspoeld met Oekraïense producten.

Of neem natuurmaatregelen, zoals het afronden van de onderhandelingen met het Parlement over de Europese bodemwet. De richtlijn zal lidstaten dwingen de voortgang van het herstel van alle bodems tegen 2050 te observeren en te rapporteren. Zeker in Polen ligt de maatregel gevoelig, waar de economisch zeer belangrijke Turówbruinkoolmijn, gelegen op de grens met Duitsland en Tsjechië, de bodem ernstig vervuilt.

Ook het formuleren van een Europees antwoord op een mogelijke handelsoorlog met de Verenigde Staten en China, het starten van onderhandelingen over de langetermijnbegroting van de EU (MFK) en het voeren van toetredingsgesprekken met kandidaat-lidstaten op de Westelijke Balkan, Oekraïne en Moldavië, liggen op het bordje van Warschau. Stuk voor stuk uitdagende thema’s, waarover de lidstaten zeer verschillend denken.