Als kind las Percival Everett ”De avonturen van Huckleberry Finn” (1884). Het boek is een hoeksteen in de Amerikaanse literatuur. Hoe goed Everett het boek ook vond, hij voelde meteen aan dat Jim, de weggelopen slaaf met wie Huck zijn avonturen beleeft, nogal matig uit de verf komt. Hij is een sympathiek personage, maar ook een beetje dommig. Everett: „Jim zelf doet er eigenlijk niet toe. Hij wordt door Twain gebruikt voor de ontwikkeling van Huck. Hij is meubilair.”

Jaren nadat hij als kind het boek van Twain las, is Everett (67) inmiddels zélf een gelauwerd schrijver. Zijn roman ”Erasure” (2001), die draait om de stereotiepe „gettoverhalen” die ooit van zwarte schrijvers werden verwacht, werd verfilmd onder de titel ”American Fiction”.

En nu is er dus de roman ”James”, waarin Everett het verhaal van Huckleberry Finn vertelt vanuit het perspectief van de weggelopen slaaf Jim (James). Hij kreeg er al veel lof voor. Het boek haalde de shortlist van de Booker Prize en won in de Verenigde Staten de National Book Award.

Nuchter

Everett blijft er nuchter onder – en dat lijkt geen spel. Hij is gewoon zo’n type dat zijn eigen leven leidt, weinig online te vinden is, en veel van wat hem overkomt relativeert en ironiseert. „Elke week een award winnen zou ik leuk vinden, hoor, maar mijn werk verandert er niet door”, zegt Everett vanuit zijn werkplek in zijn huis bij Los Angeles. „Ik blijf gewoon schrijven. En als ik klaar ben met een boek, ben ik het zelf al heel snel veel weer vergeten. Als mensen over een bepaalde scène beginnen, denk ik: hm, dat komt me vaag bekend voor.”

„Ik heb ”James” niet geschreven als kritiek op Twain. Twain kon vanuit zijn geschiedenis en context niet anders over Jim schrijven” - Percival Everett, schrijver

Als hij niet schrijft, heeft hij bovendien nog genoeg andere dingen te doen. Everett doceert Engelse literatuur. Hij schildert graag. Speelt jazz. En sinds corona repareert hij gitaren en mandolines, vertelt hij. Achter hem hangen er verscheidene. „Het is een beetje uit de hand gelopen.”

O, en hij speelt ook nog tennis. Want tijdens een potje tennis kreeg hij de ingeving om het beroemde verhaal van Mark Twain vanuit het oogpunt van de zwarte Jim te bekijken. „Ik dacht ineens: zou iemand dat al eens gedaan hebben?”

Huck is Amerika

Het lijkt een kleine trend: oude klassiekers op een net iets andere wijze hervertellen. Zo publiceerde Barbara Kingsolver vorig jaar ”Demon Copperhead”, een eigentijdse en zich in de Verenigde Staten afspelende versie van ”David Copperfield”, van Charles Dickens.

Hoewel op de keper beschouwd in de literatuur altijd al schrijvers en boeken met elkaar in gesprek zijn geweest. Wat Everett deed met ”Huckleberry Finn”, deed Jean Rhys jaren geleden bijvoorbeeld al met Charlotte Brontës ”Jane Eyre”: Rhys’ roman ”De wijde Sargassozee” (1966) vertelt het verhaal van de eerste vrouw van Mr. Rochester, die in ”Jane Eyre” op zolder opgesloten zit en slechts een bijfiguur is.

Everett ziet zijn nieuwe boek zelf ook als „een conversatie met Mark Twain”, vertelt hij. „Ik heb ”James” niet geschreven als kritiek op Twain. Want ik denk dat Twain vanuit zijn geschiedenis en context niet anders over Jim had kunnen schrijven. Hij schrijft met empathie over Jim, maar zijn ervaringen met zwarte mensen en met slavernij waren te beperkt om Jim echt een eigen gezicht te geven. Bovendien ging het Twain in zijn verhaal om Huck. En hem heeft hij fantastisch neergezet.”

Twain schreef met ”Huckleberry Finn” volgens Everett de eerste Amerikaanse roman die ras als centraal thema heeft – een thema dat een hoofdrol speelt in de Amerikaanse geschiedenis, aldus Everett. „Er waren al wel protestboeken geschreven over de slavernij, maar die gingen vooral over het systeem. Twain nam in plaats daarvan een jongen, Huck, die probeert te navigeren door de Amerikaanse samenleving, en die een poging doet om te begrijpen hoe het kan dat een mens die hij als zijn vriend ziet ook iemands bezit is.”

Huck staat in die zin symbool voor Amerika zélf, een land dat net als Huck destijds nog maar een jongen was.

Geen simpele ziel

Een groot verschil met het boek van Twain is dat Jim in de roman van Everett geen simpele ziel is. James kan lezen en schrijven, blijkt welbespraakt, en voert in zijn dromen discussies met verlichtingsfilosofen als Locke en Voltaire. Het dommige taaltje dat Twain hem in de mond legde, spreekt James alleen tegen witte mensen. Want, schrijft Everett, „zij verwachten dat we op een bepaalde manier klinken en het is alleen maar goed als we ze niet teleurstellen”.

James is in uw versie een echte lezer, met interesse voor filosofie. Waarom koos u daarvoor?

„Die filosofen met wie James in zijn dromen in gesprek gaat, heb ik eigenlijk als stand-ins gebruikt voor Thomas Jefferson, die vergelijkbare ideeën had maar geen filosofische teksten heeft nagelaten die beschikbaar waren voor James. Jefferson schreef mee aan de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776), en daarin wordt gesteld: alle mensen zijn gelijk geschapen. Maar al héél snel bleek dat die notie niet werkelijk iets betekende voor mensen als Jefferson. Het was hypocrisie.”

Jefferson, de derde president van de Verenigde Staten, hield tijdens zijn leven meer dan 600 slaven. Bij zijn slavin Sally Hemings verwekte hij meerdere kinderen.

Dat Everett van James een lezer maakte, is ook met een goede reden. Lezen staat namelijk voor vrijheid. „Lezen is het meest gevaarlijke, het meest subversieve wat een mens kan doen”, zegt de schrijver. „Het is niet voor niets dat regimes boeken verbranden of in de ban doen. Ze zijn bang voor intelligentie, voor ideeën die hun bewind aan het wankelen kunnen brengen.”

Het bijzondere aan lezen is daarnaast dat het heel privé is, vervolgt Everett. „Zelfs als iemand over je schouder meekijkt, heeft hij geen idee wat de woorden met jou doen, wat ze veroorzaken in jouw hoofd. Waar jíj over nadenkt.”

Is schrijven net zo gevaarlijk als lezen? Everett: „Ik zou zeggen dat lid worden van een boekenclub na lezen het meest subversief is. Want daar deel je met elkaar je gedachten over wat je hebt gelezen. Je voedt elkaar.”

Bent u zelf van kinds af aan een echte lezer geweest?

„Mijn opa en mijn vader lazen veel, en daardoor had ik het geluk dat er altijd boeken aanwezig waren thuis. En mijn ouders legden me geen restricties op; ik mocht lezen wat ik wilde. Daar ben ik ze erg dankbaar voor.”

„We begrijpen de wereld door middel van verhalen. Ons leven is een en al verhalen” - Percival Everett, schrijver

Er tekent zich een glimlach op zijn gezicht; het is duidelijk dat een herinnering zich aan hem opdringt. „Ik weet nog dat ik een boek van Somerset Maugham las, en dat daarin een prostituee voorkwam. Ik kende het woord niet, dus zocht ik het op in een woordenboek. Maar daarna snapte ik het nog steeds niet, en toen ik het boek uithad wist ik eigenlijk nog niet precies wat een prostituee was. Ik begreep alleen dat het niet zo positief was.”

Vrouwen lezen meer fictie dan mannen. Soms hoor ik mannen zeggen: Het is maar verzonnen, dus daar kun je niet echt iets van leren.

Everett begint te zuchten, alsof hij niet weet waar hij moet beginnen met een antwoord op zo veel stupiditeit. „We begrijpen de wereld door middel van verhalen. Ons leven is een en al verhalen. Misschien kijken die mannen die geen fictie willen lezen wél actiefilms. Dat is ook fictie. En het is fictie die hun ideeën over mannelijkheid heeft gevormd, die hun wereldbeeld heeft gevormd. Ieders wereldbeeld wordt gevormd door verhalen. Alle geschiedenis bestaat uit verhalen. Als je dat niet wilt zien… tja, dan heeft het geen zin om te beginnen over de waarde van literatuur.”

Is uw boek ”James” ook een kritiek op de Amerikaanse samenleving van nu? Er komen bijvoorbeeld mensen in voor die zeggen tegen slavernij te zijn maar er tegelijk nogal stereotiepe beelden op nahouden van zwarte mensen.

„Je mag het lezen zoals jij wilt, maar het klopt dat er commentaar in zit op de politiek en de samenleving van vandaag. Dat is bijna onvermijdelijk. Ik heb het geschreven, en ik kan me moeilijk verstoppen voor mijn eigen omstandigheden.”

U vindt het belangrijk dat uw boek niet wordt gezien als een boek over slavernij. Waarom?

„Het is een boek over een individu, een mens die tot slaaf is gemaakt. Het is gemakkelijk om te praten over de slavernij als een systeem dat een groep betrof: de zwarten. Maar het ging niet om een groep, of om stereotypen. Het ging om individuen. Om mensen.

Zeker in een roman vind ik het belangrijk om recht te doen aan individuele ervaringen. Daarom laat ik James ook andere slaven ontmoeten. Elk van hen kijkt weer anders naar zijn eigen lot. Ze houden er verschillende ideeën en wereldbeelden op na.”

Wat denkt u dat Mark Twain van uw boek zou vinden?

„Ik mag graag denken dat hij ”James” wel had kunnen waarderen. Alleen al omdat de verkoop van ”Huckleberry Finn” door ”James” ook weer in de lift zit. En Twain had altijd geld nodig.”

Waarover zou u het met hem willen hebben?

„O, niets bijzonders. We zouden gewoon een potje pool spelen of zo.”

James, Percival Everett (vert. Peter Bergsma); uitg. Atlas Contact; 320 blz.; € 22,99