Hoe kon deze aanslag gebeuren?

„De kerstmarkt in Maagdenburg moet niet afdoende afgesloten zijn geweest”, concludeert terrorismedeskundige Hans-Jacob Schindler in het magazine Focus. De expert gaat uit van een „veiligheidsconcept dat gebreken vertoonde”.

Hoewel de kerstmarkt was afgezet met betonblokken, kon de verdachte toch het plein op rijden via een doorgang die voor de hulpdiensten was opengelaten.

Acht jaar geleden, in 2016, reed een Tunesische asielzoeker eveneens met een voertuig in op de kerstmarkt bij de Kurfürstendamm in Berlijn. Dertien mensen kwamen daarbij om het leven. De man bleek een aanhanger van de Islamitische Staat. Na de aanslag gelden er bij alle kerstmarkten in Duitsland uiterst strenge veiligheidsmaatregelen. Zo ook in Maagdenburg. Maar dat bleek niet afdoende.

De aanslagpleger, Taleb A., had zijn plannen al op internet aangekondigd. Dan konden de veiligheidsdiensten hem toch tegenhouden?

Schindler stelt dat dit te simpel is geredeneerd. „Dagelijks staat het internet vol met verbale uitspattingen en met uitlatingen van mensen die over geweld fantaseren. Het is onmogelijk al die personen in de gaten te houden. Achteraf zeggen dat men het had kunnen weten is wat gemakkelijk. Op het internet komen dergelijke dreigementen helaas zo vaak voor dat de autoriteiten daar niet altijd op kunnen inspelen.”

Burgers wijzen met de beschuldigende vinger naar de politiek. Maar er moet ook naar onlineplatformen worden gekeken, meent Schindler. Die zouden proactief moeten meewerken met de autoriteiten.

A. komt uit het islamitische Saoedi-Arabië, maar heeft zich tegen de islam gekeerd, is arts en ook nog eens sympathisant van anti-immigratiepartij Alternative für Deutschland (AfD). Wat bezielde hem?

„Daar kunnen we op dit moment alleen naar gissen”, zegt psycholoog Ahmad Mansour, een van oorsprong Arabisch-Palestijnse Israëliër die sinds 2004 in Duitsland leeft en zich inzet tegen antisemitisme en moslimextremisme. „De autoriteiten zullen eerst alles moeten uitzoeken”, zegt hij in een interview met nieuwswebsite t-online.

A. heeft, aldus Mansour, wel de nodige gekke dingen op internet geschreven. Soms verstuurde hij elk uur tweets. Mansour ziet meerdere motieven die hem tot deze daad kunnen hebben aangezet. De haat tegen de toenemende islamisering van Duitsland is bij A. een centraal thema.

Mansour noemt bovendien de ongelooflijke haat van de verdachte tegen Duitsland. „Hij schijnt zwaar teleurgesteld te zijn in de Duitse staat. Mogelijk had hij weinig realistische verwachtingen en is hij daarin door de Duitse autoriteiten teleurgesteld. Hij voelde zich in ieder geval diep gekrenkt. Waarschijnlijk is hij emotioneel en psychisch verward. De man zit ingewikkeld in elkaar.”

Iemand die een afkeer heeft van de islam slaat toch niet toe op een kerstmarkt?

Het blijft gissen naar het motief van de dader. Het enige zekere is dat onze oosterburen te maken hebben met een 50-jarige Saoedische ex-moslim, die in Oost-Duitsland leeft, een aanhanger is van AfD en Duitsland voor zijn tolerantie jegens islamisten wil straffen. De Duitsers zijn in feite verrast dat er dergelijke mensen in hun land rondlopen.

Duitsland gaat op 23 februari naar de stembus. Duitse kranten schrijven dat migratie hét thema van de verkiezingscampagne gaat worden. Ziet het daarnaar uit?

Direct na de aanslag bezochten politici Maagdenburg om blijk te geven van hun ontsteltenis. Het is verkiezingstijd en hun bezoek kan daarvan niet los worden gezien. Alle politici, van bondskanselier Olaf Scholz tot oppositieleider Friedrich Merz (CDU), beloofden te zullen zorgen voor meer veiligheid.

Bij de burger of de kiezer komt de haperende economie op dit moment niet op de eerste plaats. Het gaat hem om veiligheid. Wezenlijk voor de Duitser is: wie of welke partij kan mijn ”Heimat” veilig maken? De burger wil dan van de politiek vooral maatregelen horen die de migratie beperken en waarbij er grenscontroles plaatsvinden.

Die geluiden waren tot vrijdag met name bij de christendemocratische CSU/CDU en de extreemrechtse AfD te horen. Het ligt voor de hand dat ook de andere partijen zich hier meer sterk voor gaan maken.

Kan de AfD voordeel halen uit de aanslag?

Omdat A. geen islamist is, maar juist islamcriticus en AfD-aanhanger, richt de AfD zich waarschijnlijk heel breed op het thema veiligheid. Het zal lastig voor de partij worden zich van de dader te distantiëren. De AfD-kiezers komen voor een dilemma te staan: ze willen weliswaar een partij die zich tegen immigratie verzet, maar niet een partij die militante aanhangers heeft die Duitsers ombrengen.

Misschien valt het voor de AfD allemaal mee. Op internet circuleren al berichten dat A. zich nooit echt van de islam heeft afgekeerd en dat hij in werkelijkheid een vrome moslim is.