De verdachte reed vrijdag iets na 19.00 uur in op mensen op de kerstmarkt van Maagdenburg, ongeveer 150 kilometer ten westen van Berlijn. Bij zijn actie doodde hij vijf personen –een jongen van 9 en vier vrouwen– en verwondde 205 anderen, van wie 41 zeer ernstig. Er zijn geen Nederlandse slachtoffers, meldt het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Acht jaar en een dag nadat de Tunesische islamist Anis A. met een vrachtwagen dertien mensen op de kerstmarkt in Berlijn doodreed, is het weer zover. „Wanneer zal deze waanzin ophouden?” schrijft AfD-kandidaat voor het bondskanselierschap Alice Weidel op X. Zaterdagavond marcheerden ongeveer 500 sympathisanten van uiterst rechts door Maagdenburg. Ze scandeerden dat ze Duitsland „moeten terugveroveren” en riepen op tot „deportatie” van vluchtelingen.

De verdachte van de vermoedelijke aanslag is een immigrant uit Saudi-Arabië. Hij woont sinds 2006 in Duitsland. A. ziet zichzelf echter niet als islamist, maar werpt zichzelf op als islamcriticus. Hij sympathiseert met de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD), melden de Duitse autoriteiten. In Duitsland werkte hij sinds maart 2020 als psychotherapeut in de penitentiaire inrichting in Bernburg, waar hij criminele drugs- en alcoholverslaafden behandelde.

Wegens ziekte en vakantie zou A. sinds eind oktober geen diensten meer hebben gedraaid, schrijft de directie van de strafinrichting op de website.

De verdachte groeide op in Al-Hofaf, een stad in Oost-Saudi-Arabië waar het wahabisme –de strengste interpretatie van de soennitische islam– dominant is. A. behoorde zelf tot de sjiitische minderheid, die onderworpen was aan massale onderdrukking.

Toen A. naar het Westen vluchtte, ontpopte hij zich als een vijand van alle vormen van geloof, schrijft zijn kennis, islamexpert Hamed Abdel-Samad, op de Duitstalige website Focus online. Maar hij valt moeilijk in een hokje te plaatsen. Aan de ene kant was A. boos over de ruimhartige toelating van vluchtelingen in Duitsland en aan de andere kant bleek hij óók woedend over het tegenwerken door de Duitse politie van Saoedische afvalligen. Een mix van persoonlijke woede en frustraties.

Sociale media

Was de actie van A. ”taqiyya”, het bij sjiitische moslims gangbare begrip voor het verborgen houden van je geloof om een jihadistisch aanslagplan te verhullen? Daar lijkt het niet op, aangezien de verdachte op sociale media al tijden hintte op zijn gewelddadige voornemens.

In zijn profieltekst op X staat: „Saudische militaire oppositie. Duitsland achtervolgt vrouwelijke Saudische asielzoekers, binnen en buiten het land, om hun levens te verwoesten. En: „Duitsland wil Europa islamiseren”. De profielfoto vertoont een geweer.

In mei plaatste hij op X: „Ik ga er serieus van uit dit jaar te sterven. Reden: ik zal voor gerechtigheid zorgen, tegen elke prijs.” In zijn laatste post plaatst A. naar eigen zeggen „bewijs” van de „reeks opzettelijke misdaden” die de Duitse autoriteiten „hebben begaan tegen Saudische vluchtelingen”.

Op X verklaarde hij ook zijn sympathie voor AfD: „Naar mijn mening is de Duitse politie de echte aanjager van het islamisme in Duitsland. Mijn ervaring is al zeven jaar lang dat de politie vuile tactieken gebruikt om mijn anti-islamitisch activisme tegen te werken. We hebben AfD nodig om de politie tegen zichzelf te beschermen.”

In een interview in 2019 met de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) noemt de verdachte zichzelf „de agressiefste islamcriticus in de geschiedenis.” De Duitse krant omschrijft hem als activist die vrouwen hielp Saoedi-Arabië te ontvluchten. „Er bestaat niet zoiets als een goede islam”, zei A in het interview.

Op een video van de BBC uit datzelfde jaar komt de verdachte nog over als een kalme, goed Engelssprekende intellectueel. De Britse omroep omschrijft A. als iemand die „ex-moslims steunde die de Golfregio ontvluchtten”. In Saoedi-Arabië was hij volgens de BBC niet in staat „zijn atheïsme veilig te beleven”.

Geheime dienst

In 2013 is A. door de rechtbank van Rostock veroordeeld wegens het uiten van bedreigingen. En een jaar geleden heeft de geheime dienst van Saudi-Arabië de Duitse buitenlandse inlichtingendienst BND voor hem gewaarschuwd – volgens Reuters vanwege de extremistische opvattingen die de man op X deelde. Het Duitse persbureau DPA schrijft dat de Saudische regering om uitlevering van de man had gevraagd. Maar de Duitse autoriteiten reageerden daar niet op. A. werd niet gevaarlijk geacht.

De verdachte vertoonde „atypisch” gedrag dat „niet paste in een patroon”, verklaarde Holger Münch, het hoofd van de federale politie, zaterdag op de Duitse omroep ZDF. „Hij had verschillende contacten met de autoriteiten, uitte beledigingen en af en toe bedreigingen, maar stond niet bekend om zijn gewelddadige daden”, aldus Münch tegen ZDF.

Zaterdag werd de verdachte in de rechtbank verhoord. Onvrede over hoe Saudische vluchtelingen in Duitsland worden behandeld speelde mogelijk een rol bij zijn motief, zegt het openbaar ministerie.

„Er bestaat niet zoiets als een goede islam” - Taleb A., verdachte van de vermoedelijke aanslag in Maagdenburg

A. „lijkt mij iemand die van het ene uiterste in het andere valt”, aldus Abdel-Samad die correspondentie met A. onderhield. „Er is geen religieuze of politieke ideologie om zijn daden te verklaren en ook is geen duidelijk doel. Toch herken ik in hem patronen die we ook bij andere terroristen aantreffen: geen ruimte voor twijfel, gevoelens van slachofferschap, een profetische persoonlijkheid en de vaste overtuiging dat zijn daad de wereld zal veranderen.”

Zaterdagavond kwamen honderden mensen bijeen voor een herdenkingsdienst in de kathedraal van Maagdenburg. Ook bondspresident Frank-Walter Steinmeier, bondskanselier Olaf Scholz en deelstaatpremier van Saksen-Anhalt Reiner Haseloff waren daarbij aanwezig. Scholz legde eerder zaterdag een bloem voor de slachtoffers op een gedenkplek op de kerstmarkt. Ook minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser en oppositieleider Friedrich Merz van het christendemocratische CSU/CDU waren daarbij aanwezig.

De Bondsdag wil weten of de aanslag op de kerstmarkt had voorkomen kunnen worden. Minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser, hoofden van de inlichtingendiensten en het hoofd van de migratiedienst moeten zich op 30 december voor de Bondsdag verantwoorden.