De biecht moet met zijn tijd mee. De rooms-katholieke Sint-Pieterskapel vervangt de priester van vlees en bloed in de biechtstoel door een slimme computer. Leken kunnen rechtstreeks communiceren met een langharig hologram achter een traliewerk dat ‘Jezus’ moet voorstellen. Het AI-programma verstaat honderd verschillende talen en reageert direct op vragen. De kunstmatig intelligente chatbot staat bekend als Deus in Machina – god in de machine.

In de Rooms-Katholieke Kerk is de biecht nog altijd staande praktijk. Leken worden geacht in een biechtkamer aan een priester hun zonden te belijden, waarop de priester hun een boetedoening oplegt en absolutie (vergeving) schenkt. De kerk deelt in het sacrament uit Naam van de Heere Jezus genade en vergeving mee.

Heilig moment

„Wanneer was u voor het laatst in de biechtstoel? Hebt u stressvolle ervaringen gehad? Nu kun je je gedachten en vragen delen met een hemels hologram”, nodigt de website van Deus in Machina uit. Er gaat een sterke suggestie van uit. „Een kunstmatige intelligentie die er uitziet als Jezus, zal verbaal reageren en misschien een heilig moment creëren”, vermoedt Marco Schmid, theoloog bij de Sint-Pieterskapel.

Toch is de AI-‘Jezus’ niet bedoeld om de biechtstoel te vervangen. Biechten kan immers alleen door een echte priester gebeuren. Bezoekers delen daarom slechts hun gedachten en vragen.

Schmid noemde het vorige maand in dagblad The Guardian „echt een experiment”, een kunstuiting die de kerk uitvoert samen met de Hochschule Luzern. „We wilden zien hoe mensen reageren op een AI-’Jezus’. Waarover zouden ze met hem praten?”

De interne discussie ging over de persoon die de AI-biechtstoel zou moeten bezetten: een theoloog, een persoon of een heilige? Schmid: „Toen realiseerden we ons dat de beste figuur Jezus Zelf zou zijn.”

Positief religieus moment

Sinds de start eind augustus hebben ruim duizend mensen met de Jezus-avatar gesproken. Twee derde vond het een „spirituele ervaring”. Voor Schmid is dat een stimulans om ermee door te gaan. „We kunnen dus zeggen dat ze een positief religieus moment hadden met deze AI-’Jezus’.”

De Zwitserse journaliste Anna Jungen deed ook een poging om in gesprek te komen met de AI-‘Jezus’. „Ik begin eenvoudig, met „Hallo, Jezus”. Hij antwoordt prompt: „Vrede zij met u, broeder. In tijden van onzekerheid en twijfel, bedenk dat geloof bergen kan verzetten. Wat kwelt uw hart vandaag?”

Ze concludeert dat deze ‘Jezus’ alvast niet alwetend is. „Hij herkent mijn stem, maar niet mijn geslacht. En wat zit me dwars? Ik vertel hem over mijn uitdaging om een ​​artikel te schrijven over een AI-versie van Jezus, en zo de vraag aan te pakken wat het betekent als religie en technologie elkaar ontmoeten. AI-’Jezus’ moedigt me aan; hij lijkt in ieder geval de keuze van het onderwerp goed te keuren. „Het is opmerkelijk dat u nadenkt over de rol en aard van geloof in onze moderne wereld”, zegt hij.”

Jungen vindt het gesprek met de avatar fascinerend. „Hij beantwoordt mijn vragen op een betekenisvolle, empathische en slimme manier. Soms reageert hij echter banaal, en straalt hij een wijsheid uit die soms meer doet denken aan clichés dan aan theologische inzichten. Het blijft toch een machine.”

Twijfels bij leervastheid

Schmid erkent dat AI zijn grenzen heeft en ethische vragen oproept. Daarnaast heeft hij zijn twijfels bij de leervastheid van de chatbot. Deze maakt gebruik van een large language model, zoals ChatGPT. De avatar is getraind met teksten uit het Nieuwe Testament en daardoor goed thuis in de Bijbel. Maar het probleem zit hem in de theologische interpretatie van de kerkelijke geschriften door de avatar. Het internet wemelt van interpretaties van het Nieuwe Testament die niet passen bij de rooms-katholieke kerkleer.

Toch heeft Schmid niet de indruk dat de chatbot vreemde dingen zegt. Maar de garantie dat hij nooit gaat hallucineren, kan de theoloog niet geven. „Deze Jezus permanent neerzetten, zou ik daarom niet doen.”

Kritiek klinkt er ook. Van Schmids rooms-katholieke collega’s. Zij protesteren tegen het gebruik van de biechtstoel, omdat de biecht een heilig sacrament is in de Rooms-Katholieke Kerk. Protestantse theologen vinden het niet kunnen dat een hologram van Jezus de antwoorden geeft.

De Luzernse theoloog pareert deze kritiek met het argument dat de AI-bot „een heel toegankelijk hulpmiddel is” om het gesprek aan te gaan over het christelijke geloof. Schmid: „Ik denk dat er een verlangen leeft om met Jezus te praten. Mensen willen een antwoord: ze willen Zijn woorden horen en luisteren naar wat Hij zegt.”

„Mensen willen Zijn woorden horen en luisteren naar wat Hij zegt” - Marco Schmid, theoloog Sint-Pieterskapel Luzern

Heiligschennis

Juist dat laatste intrigeert Peter Biles, hoogleraar aan de Oklahoma Baptist University (VS). Hij noemt het problematisch als mensen hun persoonlijke problemen gaan delen met een computer. „We benaderen onze computers tegenwoordig zoals we vroeger een wijze, geestelijke raadsman raadpleegden.”

„We benaderen onze computers tegenwoordig zoals we vroeger een wijze, geestelijke raadsman raadpleegden” - Peter Biles, hoogleraar Oklahoma Baptist University

Biles noemt het „raar en zelfs heiligschennis” om de AI-chatbot Jezus te noemen. Een computer kan de essentie van Christus onmogelijk nabootsen. „Deze bot is geen persoon, laat staan ​​God.”

Hij vindt de „Zwitserse AI-Jezus” vooral een voorbeeld van een poging om het geestelijke in een machine te stoppen en daarmee vervolgens geautomatiseerd en mechanisch om te gaan. „Door de AI Jezus te noemen, suggereert ze dat praten met een religieuze bot hetzelfde is als gemeenzaamheid met Christus Zelf. AI zou dan moeten dienen als een plaatsvervanger voor de stem van God.”

Hij benadrukt dat christenen geloven dat Jezus daadwerkelijk leeft en in de wereld werkt, „en dat je door gebed met Hem kunt spreken”. Dat is volgens Biles een betere weg dan naar Luzern te reizen om een ​​Jezus-bot te raadplegen.

Walgelijk

„Het hele idee om Jezus als chatbot in te zetten, is wat mij betreft walgelijk. Het laat zien dat de makers niets begrepen hebben van Wie Jezus is”, reageert Marc de Vries, hoogleraar christelijke filosofie aan de Technische Universiteit Delft, desgevraagd.

In hoeverre is de rooms-katholieke leer debet aan deze profane benadering van het heilige?

De Vries: „Het zou inderdaad te maken kunnen hebben met de roomse leer alhoewel in de roomse liturgie juist wel Gods heiligheid sterk naar voren komt.”

„Het hele idee om Jezus als chatbot in te zetten, is walgelijk” - Marc de Vries, hoogleraar Christelijke filosofie TU Delft

Wat zal het inzetten van een AI-bot als Jezus doen met iemands godsbeeld?

„Of de chatbot het beeld van God bij mensen verandert, hangt natuurlijk sterk af van het beeld waarmee ze de chatbot tegemoet treden. Voor veel mensen is dat beeld al behoorlijk plat en de chatbot zal dat versterken. Wie een Bijbels beeld van God heeft, zal zich alleen maar ergeren. Daar zit misschien een groep tussenin die nog niet zo’n duidelijk godsbeeld heeft. Maar ik denk dat velen van hen wel zullen aanvoelen dat dit een erg platte manier is om Jezus voor te stellen.”

Hoe schadelijk is het voor het christelijke geloof om het heilige na te bootsen met AI?

„Het kan zeker schadelijk zijn om het heilige na te bootsen met AI. Maar ik denk dat het vooral mensen zal sterken in een beeld van het geloof dat ze al hadden. Misschien zullen jongeren er belangstelling voor hebben, maar dan toch vooral als interessant speeltje. Je begrijpt dat ik dit aan alle kanten verwerpelijk vind, maar ik geloof niet dat mensen er sterk door zullen worden beïnvloed.”